مقدمه

تلوزیون از زمان ابداع، نقش ها و کارکرد های مختلفی را برای مخاطبان خود بر عهده داشته که مهمترین آن ها انتقال پیام و آگاهی بخشی به شمار می رود. اما هنگامی که مخاطب خاص می شود، این خاص بودن، کارکرد متناسب با خود را می طلبد. به ویژه وقتی که این مخاطب خاص، خردسال باشد.
با توسعه علومی چون، روانشناسی کودک، زیست شناسی و جامعه شناسی تحولات بنیادی در امر آموزش، توجه فراوان به متربی و دگرگونی عمیقی در نقش و کار معلم پدید آمد. از سوی دیگر آموزش و پرورش تنها به مدرسه و کلاس محدود نمی شد و به مرور رسانه بخصوص تلوزیون هم در این راستا نقش مهمی را عهده دار شد.
لازمه اجرای صحیح این نقش، شناخت دقیق مخاطب خردسال و کسب اطلاع درباره چگونگی رشد، نمو و خصوصیات اوست تا آموزشی که در برنامه ها صورت می گیرد بیشترین تاثیر را داشته باشد. در این راستا ۱۲ اصل که بر مبنای مراحل رشد و نکات مهم تربیتی این دوره استخراج و در ادامه آمده است. این مطلب ویژگی های رشد خردسال در دو دسته ویژگی های رشد اجتماعی، عاطفی و ذهنی و ویژگی های رشد جسمانی و ملاحظات تربیتی مترتب بر آن بررسی می کند.

نکات مهم تربیتی در رابطه با ویژگی های رشد اجتماعی، عاطفی و ذهنی خردسال ۳-۶ ساله

۱٫ خردسال در این دوره تمایل پیدا می کند به جای بزرگتر ها، با کودکان هم سن و سالش هم نشین و هم بازی باشد. بهترین دوستان در این سن از یک جنس هستند. بنابراین برنامه های تولیدی باید مهارت ها و توانایی های برقراری ارتباط با همسال را در خردسال پوشش دهند. الویت نیز با دوست هم جنس است.
۲٫ در این دوره سنی، علی رغم تمایلی که خردسال به جمع پیدا می کند اما فعالیت و بازی های گروهی شان، سازمان یافته نیست. لذا محتوای برنامه ها باید بگونه ای باشند تا خردسال قوانین را بشناسد، با آن ها آشنا شود و اهتمام در رعایت آن ها داشته باشد.
۳٫ خردسال در این بازه سنی عواطف و احساسات خود را بخوبی نمی شناسد و نمی تواند به درستی به ابراز آن ها بپردازد. خشم ناگهانی در این دوره به طور فراوان دیده می شود. برنامه های تولیدی این رده سنی باید به شناخت احساسات و شیوه ابراز و کنترل آن ها کمک کند.
۴٫ باتوجه به ویژگی های این دوره، نقش والدین بخصوص مادر در مراقبت، نگهداری، آموزش و امنیت بخشی به خردسال بسیار حساس و کلیدی است. لذا توصیه می شود در برنامه هایی که برای این رده سنی ساخته می شود حضور پررنگ والدین، به ویژه مادر، دیده شود.
۵٫ خردسال توانایی نیت خوانی ندارد و حوادث و ماجراها باید ساده، عینی، بدون پیچیدگی و در صورت امکان تصویری باشد. برنامه باید بتواند در مدت کوتاهی مفهوم را منتقل کند.
۶٫ خردسال در این بازه سنی زمان های زیادی را دچار خستگی و گرسنگی می شوند.این موضوع به صورت خشم یا دیگر ناهاریهای رفتاری بروز می کند. بنابراین پرداختن به زمان استراحت ، تغذیه مناسب و به موقع صرف کردن وعده های غذایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
۷٫ در این دوره، تخیل و میل به داستان های شگفت انگیز به اوج خود می رسد. خردسال با شنیدن این داستان ها غرق در لذت می شود. در این راستا برنامه هایی با داستان های تخیلی و ژانر فانتزی می توانند بسیار موفق باشند.
۸٫ بازی مهمترین جلوه زندگی خردسال است. بازی وسیله شناخت و راهی برای بروز استعداد های او نیز به شمار می رود. خردسال از طریق بازی راه چگونه ارتباط برقرار کردن با دیگران را می آموزد و اظهار شخصیت می کند. لذا در برنامه های خردسال انتقال مفاهیم باید به صورت غیر مستقیم و با بازی و سرگرمی همراه باشد.
۹٫ با توجه های به ویژگی های خردسال، استفاده از وسایل الکترونیکی مانند موبایل، تبلت، لپ تاپ و بازی های رایانه ای در این دوره سنی توصیه نمی شود. بنابراین در برنامه سازی برای خردسال استفاده از این وسایل محدود می شود و به حداقل میرسد. مالکیت شخصی این وسایل نیز برای خردسال تعریف نمی شود.

نکات مهم تربیتی در رابطه با ویژگی های رشد جسمانی خردسال ۳-۶ ساله

۱۰٫ کودکان در این دوره فوق العاده به لحاظ جسمانی فعال هستند و از فعالیت جسمانی لذت می برند. این ویژگی از دوجنبه مورد توجه است.

۱- زمانی که خردسال پای تلوزیون می نشیند کوتاه باشد و در فواصل معین فعالیت جسمانی داشته باشد( سواد رسانه ای )

۲- برخی برنامه ها می توانند برمبنای این ویژگی خردسال، و با رویکرد ورزش و فعالیت جسمانی خردسال تولید شوند.

۱۱٫ عضلات بزرگ خردسال در این سن بیش از عضلات کوچک رشد کرده اند. بنابراین مهارت های دست ورزی مثل بستن دکمه های لباس یا بند کفش و… می تواند مورد توجه برنامه ساز باشد.
۱۲٫ به دلیل عدم رشد کامل عضلات چشم و عدم هماهنگی میان دست و چشم، خردسال نمی تواند روی اشیا کوچک تمرکز کند. بنابراین نمی توان انتظار داشت که خوب بنویسد و کارهای ظریف انجام دهد. نقاشی کودکان با خطوط بزرگ شاهد این گفتار است. این نکته از ظرایف برنامه سازی برای خردسال به شمار می رود.

نویسنده : زکیه جهان دیده