بازی سازان ایرانیمعصومه مرادی،نویسنده ، پژوهشگر و مدرس دانشگاه

بازی های رایانه ای : هویت ساز یا هویت ‏زدا

باور و هویت

ضرروت توجه به زیست بوم فرهنگی در ساخت بازی‌های رایانه‌ای بی‌شک در عصر حاضر و در دوره فراگیری استفاده از گوشی‌های تلفن همراه و رایانه، بازی‌های رایانه ‎ای یکی از کانون های توجه کودکان و نوجوانانند. این بازی‌های بسیار سرگرم کننده‎ و جذاب، به طور عمده با هدفی ایدئولوژیک و با فلسفه ‏ای خاص هرچند نامحسوس و پنهانی ساخته می‌شوند و به صورت هدفمند در اختیار کودکان و نوجوانان قرار می‌گیرند و به دلیل ماهیت ارتباطی و تعاملی‌شان قدرت اثرگذاری بالایی بر روی جامعه مصرف‌کننده دارند؛ به همین دلیل یکی از ابزارهای توانمند در جنگ نرمند و به‌صورت آهسته و پوشیده، برای تغییر نگاه، باور و هویت در نسل‎ها و جوامع مختلف استفاده می‎شوند.

به اعتقاد برخی از فعالان این حوزه، تاثیرگذاری این بازی ها، همچون سایر رسانه ها به دو سطح از برقراری کنش ارتباطی مربوط می‌شود. نخست شکل ارتباطی که بازی‌های رایانه‌ای با کاربران خود فراهم می‌سازند که ارتباطی دوجانبه و بر مبنای قواعد رایانه ـ مبنای مشخص برای پیش‌برد بازی است و دوم انتقال محتواهایی که مد نظر سازندگان و سیاست‌گذاران بازی هاست. این ویژگی ‎ها باعث استفاده روزافزون قدرت ‏ها برای بر هم زدن معادلات فرهنگی و به تبع آن سیاسی کشورها شده است.

بازی سازان ایرانی

خوشبختانه بازی سازان ایرانی با توانمندی های خاصی که دارند توانسته اند در سال‎های اخیر، حضوری نسبتاً موفق در رقابت با بازی‎های غیرایرانی داشته باشند؛ با این حال در تولید این محصولات اثرگذار، ضروری است به سند مهندسی فرهنگی در ایران و نیز زیست بوم سنتی و فرهنگی کشور توجه شود. در رقابت تنگاتنگ هویت ‎سازی و هویت ‎زدایی از کودکان ایرانی، بی‎شک سهم بازی‏ سازان زیاد و قابل توجه است.
زیست بوم فرهنگی ایران، بر دو اصل ملیت و اسلام استوار است. دقیقه‌ای که در قرون متمادی هویت نسل‌های مختلف را ساخته و در دوره‌های مختلف استعماری و یا مبارزاتی مورد هجمه قرار گرفته است. درهم‎تنیدگی این دو اصل آنقدر زیاد است که نمی‎توان ایران و گستره زبان فارسی را بدون هر کدام از آن‎ها تصور کرد و با جدایی هر کدام از این دو ستون از این تمدن، اصول ساختمان هویتی نسل‌های آینده فرو می‌پاشد.
یکی از راهبردهای کلان در مهندسی فرهنگ کشور، نهادینه‌سازی فرهنگ تمسک به قرآن و عترت و تبیین و ترویج، تقویت و ساماندهی شعائر الهی، نمادها و آیین های ایرانی- اسلامی است.

راهبرد کلان در سند مهندسی فرهنگی

این راهبرد کلان در سند مهندسی فرهنگی با راهبردهای ملی زیر تعریف شده است:
• تحقق بخشیدن به منشور توسعه فرهنگ قرآنی،
• نهادینه کردن سیره اهل بیت در کلیه شئون اجتماعی، خانوادگی و فردی،
• تبین و نهادینه سازی نیاز به نماز در همه ابعاد و مراحل زندگی و تأمین شرایط و الزامات اقامه نماز
• ایجاد انگیزه، توانمندی و زمینه تحقق امر به معروف و نهی از منکر،
• مقابله فرهنگی با آیین‎ها و نمادهای واپس‎گرایانه، خرافی، انحرافی و بیگانه و پیرایش آیین‌های ملی در چارچوب آموزه‌های اسلامی
• احیا، بازتولید و ارتقای کارکردهای شعائر، نمادها و آیین‎های اسلامی
• تببین آداب، لطائف و اسرار احکام الهی و اجتناب از بسنده کردن به ظاهر مناسک
• تبیین و ترویج فلسفه وجودی شعائر، نمادها و آیین های اسلامی، ایرانی و انقلابی مبتنی بر اسلام ناب محمدی و مقابله با تحریف

بهره گیری از فرصت‌های معنوی

یکی از اقدامات ملی برای عمل کردن به این اهداف، برنامه ‎ریزی برای بهره گیری از فرصت‌های معنوی و تربیتی و مناسبت ‎هایی چون عاشورا، شب‌های قدر، عیدهای مذهبی و ملی، قهرمانی ‎ها و وقایع میهنی چون دفاع مقدس و رویدادهای مربوط به آن و مبارزات ضد استعماری است. بازی‌های رایانه‎ای و موبایلی به دلیل جذابیت ویژه‏ای که برای مخاطبان نسل معاصر دارند، می‌توانند بستری مناسب برای انتقال هنرمندانه، دوست‎داشتنی و گاه غیرمستقیم این مفاهیم ارزشی و هویتی به کودکان و نوجوانان باشند.

همان طور که اشاره شد قرآن و پرداختن به مفاهیم آن یکی از مهمترین اصول در زیست بوم فرهنگی ایران است که مورد توجه گروهی از بازی‏سازان قرار گرفته است. بازی «قصه‌های قرآنی» با پرداختن به ۳۰ قصه از قصه‌های قرآن، و با شیوه‎ای روایت محور، همراه با بازی‌های مختلف، به صورتی جذاب کودکان و بزرگسالان را با مفاهیم قرآن آشنا می‌کند. این بازی در کنار تقویت مهارت‌های گوناگون کودک، با ایجاد الگوهای مناسب به صورتی نامحسوس مبانی فرهنگ اسلامی را در کودک نهادینه می‌کند. از دیگر رویدادهای مذهبی که در ساخت بازی‌های رایانه‏ای مورد توجه بوده است عاشورا و مناسبت‏های منتسب به آن است که از این میان می‌توان به پیاده‎روی اربعین اشاره کرد. بازی «کودکان اربعین» اولین بار با استفاده از تجربه پیاده‏روی اربعین، کودکان را با این رویداد بزرگ جهانی آشنا کرده است.

سازندگان این بازی، در خلال بازی به ضرورت همدلی، همکاری، تعامل و دوستی بین افراد مختلف جامعه بزرگ اسلامی اشاره کرده‎اند و کودک را در سفری کوتاه از ایران به نجف و سپس کربلا و بازگشت مجدد به ایران همراهی می‏کنند. از دیگر بازی‎هایی که در این زمینه ساخته شده است می‌توان به بازی «موکب» اشاره کرد. کودک در این بازی مهارت موکب‌داری و حس خوب خدمت به امام حسین علیه السلام را تجربه می‌کند. بازی‌های «سفیر» با موضوع حضرت مسلم و «سفیر عشق» با موضوع قیام مختار از دیگر بازی‌های رایانه‎ای هستند که به این مهم توجه داشته ‎اند.

بازی‌های «نبرد هور»، «نبرد آمرلی» و«عملیات انهدام نبرد فاو»، با توجه به دفاع مقدس، «ایران ۵۷»، «کابوس دشمن» و «حرفه‌ای»، با موضوع انقلاب و ارزش‎های آن، بازی «دختران ایران» با اشاره به بانوان اثرگذار ایرانی و «شیردل» و «هشت خوان» با الهام گرفتن از قهرمانان ملی، از دیگر بازی‎هایی هستند که با توجه به زیست بوم فرهنگی ایران ساخته شده‎اند. با این حال ایران و فرهنگ و تمدن ایرانی، با دیرینگی و پهناوری که دارد، می‌تواند موضوع تولید بازی‌های رایانه‎ای متنوع و جذابی باشد که بتواند در جنگ نرم قدرت‎ها، از هویت ملی و فرهنگ ایرانی-اسلامی‌مان دفاع کند و با آشنایی مستقیم و غیرمستقیم کودکان ایرانی با این فرهنگ، از آنان سربازانی استوار برای حفاظتی همه جانبه از این کهن تمدن ریشه‌دار و با اصالت بسازد و این فرهنگ دیرپا را علاوه بر معرفی به کودکان دیگر کشورها، صادر کند.