نویسنده: معصومه مرادی عضو انجمن تخصصی کودک و رسانه

شب بخیر فرمانده عنوان داستانی کودک از احمداکبرپور (۹مرداد.۱۳۴۹روستای چاهورز شهرستان المرد استان فارس) با موضوع جنگ است که در سال ۱۳۸۳برای گروه سنی ب و به جهت شرکت در مسابقه ای که توسط دفتر کودکان سازمان ملل متحد(یونیسف) و شورای کتاب کودک برگزار شد، نوشته شده است. این کتاب نخستین بار باتصویرگری مرتضی زاهدی و به همت یونیسف و بهزیستی منتشر شده و در کانادا از سویناشر معتبر bookswood ground به چاپ رسیده است. پس از آن در سال ۱۳۹۴ توسط نشر افق در شمارگان ۳۰۰۰ نسخه و با تصویرگری نرگس محمدی در ۲۴ صفحه منتشر شده و تاکنون دو بار تجدید چاپ شده است.

محتوای کتاب

کتاب، قصه کودکانی را روایت می کند که ناخواسته درگیر جنگ شده اند و آتش جنگ روی زندگی آنها اثر گذاشته است. داستان «شب به خیرفرمانده» درباره ی پسربچه ای است که مادرش را در جنگ از دست داده و خود نیز معلول شده است و اکنون در اتاقش بازی می کند. موضوع بازی اش جنگ است و برای گرفتن انتقام مادرش، با سربازهای دشمن می جنگد. هم او و هم کودک خیالی هم بازی او فرمانده نظامیهستند وبه نظر می رسد انتخاب نام شب بخیر فرمانده برای کتاب به همین علت است. معلول بودن قهرمان کودک داستان از نظر جسمی و نیز فرمانده ی نظامی که در مقابل اوایفای نقش می کند، باعث پیوند خوردن قهرمانان داستان با هم شده؛ به گونه ای که دودشمن را تبدیل به دو دوست می کند و در نهایت به مخاطب القا می کند که جنگ بیهوده است و ماهیتی صلح جویانه می یابد.

شخصیت ها در داستان شب بخیر فرمانده متنوع ومتفاوتند.گاه شخصیت، قابی بر روی دیوار است؛ که مادر کودک و طرف گفتگوی اوست وارتباط روحیاش را با فرزندش حفظ کرده است و گاه فرمانده ای خیالی در ذهن کودک است که با وسایل خانه ساخته شده است. دو قهرمان داستان که معلول هستند به شیوه ای توصیف شده اند که در نهایت مشکلات خود را در وجود همدیگر می بینند. در داستان علاوه بر توصیف ظاهر شخصیت ها به ویژگی های روحی آنها چون راستگویی و شجاعت اشاره شده است که به طور غیر مستقیم ارزش های انسانی را به مخاطب کودک عرضه می کند.

ویژگی های داستان

زبان کتاب کودکانه و ساده و روایت مستقیم وگفتگومدار است که آن را مناسب مخاطب ساخته است. زاویه دید داستان متکلم است و داستان از زبان قهرمان کودک روایت می شود و همین قهرمان کودک است که داستان را برای مخاطب قابل فهم و باورپذیر می کند. از ویژگی های خاص کتاب شب بخیر فرمانده آن است که در آن قهرمان معلول نیازمند توجه نیست و به عنوان قهرمان یا شخصی که لازم است به آن ترحم شود هم دیده نشده است بلکه او کودکی معلول است که در مسیر داستان می آموزد مشکلاتش را چگونه برطرف کند. نداشتن جغرافیای خاص در داستان امکان ارتباط تمام کودکان جهان با کتاب را فراهم می کند. داستان در خانه اتفاق می افتد و هرخانه ای در هرگوشه ی جهان می تواند فضای اتفاق افتادن آن باشد.

کتاب در رسانه ها

مجله کانادایی سی ام(CM )درباره ی این کتاب نوشته است:

»این کتاب مصور کوچک بسیار زیبا وجذاب است- این کتاب حامل یک پیام بسیار قوی است که تنها آن را در ۴۳ صفحه ارایه می کند:

این داستان در ایران اتفاق افتاده اما این داستان می تواند داستان هر کودکی در هر جای دنیا باشد که بنا به هر دلیلی ایدئولوژی اقتصادی یا دلایل دیگر جنگ در آنجا اتفاق افتاده است و در نهایت هر کسی متضررتر از قبل جنگ را به پایان می برد به خصوص افراد بی گناه !

در تصورات کودک می شود غم از دست دادن مادر واحساس او در مقابل ازدواج مجدد پدر و همینطور حس احتیاج انتقام جویی از قتل مادرش را دید. در اتاق خوابش نقش فرمانده را دارد که تمام دشمنانش را نابود می کند. دشمنی که کودک او را مسؤول قتل مادرش و از دست دادن پایش می داند.گرچه وقتی به نبرد رو در رو می رسد می بینیم که در حقیقت دشمن به بچه کوچک ترسیده ای که یک پایش را از دست داده تبدیل می شود!

زبان کتاب یک زبان مستقیم کودک پسند است که متن آن با صحبت های کودک با دشمن فرضی وزین تر می شود. این دیدگاه و طرز بیان یک ویژگی خاص (منحصر به فرد) را به گفته های کودک می دهد و به خواننده های جوان این امکان را می دهد که اثر مخرب جنگ را به خصوص بر کودکان (خودشان) راحت تر درک کنند.

در تصویرگری کتاب از تکنیک تصاویر ساده استفاده شده ا ست. هر تصویر با چندچکه(قطره) رنگ آمیزی شده ا ست. تلفیق رئالیسم و تخیل تاثیربسیار قوی دارد واقعیات جنگ در گلو له هایی که از تفنگ شلیک شده و همین طور را کت های شلیک شده و خون سربازان که بر روی زمین ریخته به خوبی نشان داده شده است. دیالوگ های کودک با مادر و دشمنش و تصویری که از بالا نشان داده شده به گونه ای که نگاه مادر به فرز ندش را تداعی می کند برا ین تاکید دارد که دیالوگ ها از زبان یک کودک است.گرچه در ادامه با بزرگتر کشیدن کودک از تانک ها و هلیکوپتر این را برجسته تر نشان داده ا ست . به علاوه در ادامه حر کت کردن به گذشته و حال بین جنگ خیالی و دیالوگ های معمولی و همین طور بازدید معمولی خویشاوندان داستان را در اندازه فهم و درک کودک نگاه می دارد.

اگر چه ناشر تاکید دارد که این کتاب برای رده سنی تا ۷ سال می باشد اما قطعا قابل بیان برای رده های سنی بالاتر نیز هست.این کتاب به علاوه چند عنوان کتاب دیگر می تواند به عنوان کتاب هایی در رد و یا قبول جنبه های انسانی و غیر انسانی جنگ نیز استفاده شود.» April 2, 2010. . CM. Volume XVI Number 29

جوایز و افتخارات

کتاب شب بخیر فرمانده تا کنون جوایز متعددی را دریافت کرده است که مهم ترین آنها عبارتند از:

برگزیده یونیسف در سال ۱۳۸۱

 برگزیده شورای کتاب کودک در سال۱۳۸۴،

جزو فهرست کتاب های برجسته نوجوانان با نیازهای ویژه

برنده مسابقه داستانی کودکان با نیازهای ویژه

دیپلم نمایشگاه تصویرگری کتاب کودک بولونیا در سال ۲۰۱۵ شده است

برگزیده جشنواره ربع قرن دفاع مقدس

کتاب در پژوهش ها

این کتاب در پژوهش های دانشگاهی نیز مورد توجه قرار گرفته و یکی از داستان های بررسی شده در پایان نامه های کارشناسی ارشد و یا مقاله های علمی پژوهشی است.

سعید حسام پور و سید فرشید سادات شریفی در مقاله ای با عنوان «بررسی خواننده ی نهفته در متن در سه داستان ادب پایداری احمد اکبرپور» که در مجله ادبیات پایداری در شمارگان پیاپی ۳ و ۴ پاییز ۱۳۹۸ و بهار۱۳۹۰ چاپ شده است، با کمک نظریه ی چمبرز درباره ی خواننده ی نهفته در متن این داستان را بررسی کرده اند.

شهره کائدی نیز در مجله کتاب ماه کودک و نوجوان در تاریخ تیر ۱۳۸۴ و شماره ۹۳ در مقاله ای با عنوان «معلولیت در بستر جنگ» این کتاب را معرفی کرده است

در زیر بخشی از کتاب آمده است:

«ما باید در میدان جنگ پیش روی کنیم و از این همه توپ و تانک نترسیم. تازه شاید مین هم کاشته باشند. اگر کسی حواسش نباشد و پایش را روی مین بگذارد فقط می گوید آخ و می میرد. فرمان حمله می دهم و با سربازهایم به طرف دشمن حمله می کنیم. دشمن ترسو شلیک می کند ولی ما نمی ترسیم. یک دفعه چند خمپاره منفجر می شود و مثل توی فیلم ها اتاق پر از دود می شود. تاریکی خیلی بد است ولی من از تاریکی نمیترسم. مگر نه مامان؟ یادت هست بچه ها توی زیرزمین گریه میکردند و جیغ میزدند: «بمباران، بمباران».»

منابع:

ادبیات پایداری.شماره ۳و.۴ پاییز ۱۳۸۹ و بهار ۱۳۹۰ صص ۱۱۳-۱۴۶

اکبرپور، احمد(۱۳۹۴) شب بخیر فرمانده. تهران: افق

کتاب ماه کودک و نوجوان تیر ۱۳۸۴٫شماره ۹۳٫ صص ۵۳ و

 . CM. Volume XVI Number 29April 2,2010