◊آشنایی مختصری با سرکار خانم مهناز آذین

• تهیه کننده ارشد تلویزیون، فعالیت در گروه کودک و نوجوان شبکه ۱ سیما
• فیلم وسریال شبکه ۱ سیما
• فوق لیسانس روانشناسی تربیتی
• فارغ التحصیل دوره تخصصی تهیه کنندگی تلویزیون از دانشکده فوق لیسانس صدا و سیما با کسب رتبه اول دوره تهیه‌کنندگی.
• تدریس در دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی در رشته تکنولوژی آموزشی.
• تدریس درس فرایند سیستماتیک تولید برنامه‌های تلویزیونی در معاونت آموزشی دانشکده صدا و سیما
• طراح و تهیه کننده برنامه های خردسال، کودک و نوجوان
• طراح و تهیه کننده برنامه صبح بخیر کوچولو و شب بخیر کوچولو معروف به بستنی ها و تولید برنامه های متعدد کودکان و نوجوانان
• تولید تله فیلم تماس که در جشنواره کوثر عنوان بهترین فیلم نامه را بدست آورد
• عضویت در کمیته تخصصی تهیه کنندگی تلویزیون و طرح و برنامه صبا

آخرین تولید ایشان فیلم داستانی “تصمیم من” بعنوان بهترین برنامه در سیزدهمین نشست اتحادیه رادیو تلویزیونهای آسیایی- اقیانوسیه برگزیده شد و در جشنواره “ABU Prize” موفق به دریافت دیپلم افتخار گردید و به فینال جشنواره های بین المللی”Japan Prize” ،”سواستو پل روسیه”و “جشنواره رشد” راه یافت.

◊برنامه موفق چه برنامه‌ای می‌باشد؟

من به عنوان تهیه کننده و برنامه‌ساز وقتی یک برنامه را طراحی‌ می‌کنم، اهدافی را برای آن در نظر می‌گیرم تحت عنوان اهداف اصلی و اهداف ثانویه، معتقدم برنامه‌ای که بتواند به اهداف اصلی و ثانویه خود دست پیدا کند، برنامه‌ای موفق خواهد بود. اهدافی که بر اساس مخاطب شناسی و درک ویژگیهای رسانه ی مورد انتقال پیام و پژوهش دقیق علمی بدست می آیند و در یک روند سیستماتیک و مشخش دنبال شده و طرح و ساختار برنامه مورد نظر را تحت الشعاع قرار می دهند که در این پروسه سعی داریم با تغییر نگرش و تاثیر گذاری بر رفتار مخاطب حرکت نماییم اما چون جریان انتقال پیام یکسویه است و مخاطب هم فردی فعال است و تحت تاثیر دریافت های ذهنی و فرهنگی – اجتماعی خویش قرار دارد، لذا می‌شود گفت رسانه تلویزیون اطلاعات و پیامهایی را تحت عنوان یک برنامه ارسال کرده و انتظار دارد تأثیر مورد نظرش را بر مخاطب هدف بگذارد و زمانی که اکثریت مخاطبین اهدافی را که پیش بینی شده است دریافت و ادراک کنند، میتوان گفت برنامه مورد نظر برنامه موفقی بوده و به نقطه پایانی که برایش درنظر گرفته شده رسیده است. در نتیجه برنامه موفق هم به اهدافش رسیده و هم مخاطبش را جذب کرده است.

◊جذب مخاطب به چه صورت شکل می‌پذیرد؟

اصولا مخاطب کودک منفعل نیست و هنگامی که یک برنامه را مشاهده می‌کند براساس تفاوت‌های فردی، نگرش و ویژگی‌های مختلف فرهنگی – اجتماعی و سطوح شناختی – ذهنی اش اطلاعات را پالایش کرده و دریافت می کند، پس برای جذب مخاطب باید اول ویژگی های فیزیولوژیک ذهنی او را شناخته و بدانیم در چه مقطع سنی و سطح شناختی قرار دارد و متناسب با انگیزه و نیاز هایش برنامه را طراحی و تولید نماییم.

◊به نظر شما در برنامه‌سازی برای کودکان آیا می‌توان مفاهیم اخلاقی را به کودکان منتقل کرد؟ اگر آری چه ضوابط و معیارهایی را برای انجام آن پیشنهاد می‌دهید؟

مفاهیم اخلاقی در هر گروه سنی می‌توانند متناسب با ویژگی‌های شناختی مخاطب مورد نظر ارایه شوند. پس به منظور تولید برنامه، شناخت کودک و ویژگیهای فردی و اجتماعی-فرهنگی اش امری ضروری است، مثلا برای خردسال که قادر به درک مفاهیم انتزاعی و پیچیده نیست باید از طریق مصداقهای عینی و ملموس این کار را انجام دهیم علاوه بر این ویژگی، خردسال قادر به تمرکز طولانی بر روی یک برنامه نیست و معمولا زمانی بیش از ۱۰ دقیقه هم برایش در نظر نمی گیرند، نکته دیگر درمورد خردسال گنجینه لغات و واژگان محدود او است که باید در طراحی و تولید برنامه در نظر داشته باشیم.

کودک نسبت به خردسال گنجینه لغات گسترده تری دارد است و کودکی مرحله اجتماعی تر شدن و سن ورود به جامعه و مدرسه است و ذهنیتش از تفکرات عینی فراتر رفته و قدم به مراحل پیچیده‌تر گذاشته است و بعضی از مفاهیم را بهتر درک می‌کند.باید این نکات را بدانیم و یا از متخصص فن کمک بگیریم، خود من با اینکه روانشناسی خوانده‌ام و کودک را می‌شناسم همیشه در تیم تولید برنامه گروه‌های مشاوره تشکیل می دهم که نه تنها در طراحی اولیه حضور دارند بلکه متن برنامه را نیز بازبینی می‌کنند و کنترل دقیق بر روی متن و اجرا صورت می گیرد چون می‌خواهیم برای مخاطبی که او را نمی‌بینیم و بازخورد سریعی از او نداریم برنامه تولید بکنیم پس باید بسیار مراقب باشیم و میزان خطاهایمان را به حداقل برسانیم و این امر امکان ندارد جز از طریق پژوهش، دقت نظر و مشاوره ‌های تخصصی. در مورد کودک هم طبق ویژگی‌هایش برنامه را تولید می‌کنیم. ذهنیت کودک نسبت به خردسال بیشتر رشد کرده است و دایره واژگانش افزایش پیدا کرده است و قادر است زمان بیشتری بر روی برنامه تمرکز پیدا کند پس می‌توانیم برنامه‌ها را از شکل خیلی ساده و خطی که برای خردسال در نظر می گرفتیم متفاوت‌تر و پیچیده‌تر کنیم و به داستان ها شاخ و برگ بیشتری بدهیم.
در مورد نوجوان هم باید بگویم که او پا به دنیای تفکر انتزاعی گذاشته و قادر به درک مفاهیم پیچیده و ذهنی است. علائق، ‌ویژگی‌ها و خصوصیات رفتاری او با دوران کودکی بسیار متفاوت شده و میخواهد ابراز وجود کند و نقش بزرگسالی را تجربه نماید و همچنین به دلیل تغییرات هورمونی که پیدا می کند بروز هیجانی و احساسی متفاوتی نسبت به دوران کودکی دارد و دراین مرحله باید تولید برنامه مطابق با ویژگی‌ها و درک و دریافت و توانمندی‌های جدید او صورت پذیرد و اگر چنین کاری انجام دهیم می‌توانیم مطمئن باشیم که برنامه به اهداف خود خواهد رسید و باعث جذب مخاطب خواهد شد.

◊ آیا می‌توان گفت بعضی قالب‌ها به رویکرد دینی قرابت بیشتری داشته و پتانسیل آنها برای ظرف شدن محتوای اخلاقی بیشتر است؟ اگر آری کدام قالب‌ها؟ با چه ویژگی‌هایی؟

وقتی ما می‌خواهیم طراحی یک برنامه را انجام دهیم ابتدا موضوع آن را مشخص می‌کنیم و براساس موضوع ایده‌ای را پیش‌بینی می‌کنیم و بعد طراحی می‌کنیم و مرحله به مرحله پیش می‌رویم و موضوع، ایده و طرحی که ما به آن می‌رسیم مسیرمان را مشخص می کند یعنی اگر ما همینطوری و براساس دیدگاه فردی بگوییم این قالب برای مسائل دینی و مباحث اخلاقی مناسب است یا مناسب نیست. از دیدگاه برنامه‌سازی تخصصی اینگونه نگاه روش درستی نیست. هیچکدام از قالب‌های برنامه‌سازی ابتدا به ساکن و بدون توجیه تکنیکی و محتوایی برای طرح مفاهیم اخلاقی مناسب نیستند بلکه موضوع و ایده که شکل گرفت با توجه به شناخت دقیق و نگرش علمی نسبت به مخاطب و انگیزش، علایق و نیازها ی او می‌توانیم درباره قالب برنامه تصمیم بگیریم، یعنی پس از تحقیق و پژوهش!
در برنامه‌سازی تخصصی وقتی طرح شکل می‌گیرد و یک نمونه از کار به مرحله اجرا در می آید باید آنرا با مخاطب هدف درمیان گذاشت و دیدگاه هایش را سنجید تا بدانیم از کدام فرمت و قالب تاثیر بیشتری می پذیرد یعنی مخاطبین به ما بازخورد می‌دهند. و باید بدانیم که تحقیق در طراحی اولیه و بطور کلی در تمام مراحل تولید امری ضروری است.

یعنی بعد از اینکه ما یک مقدار طرح‌مان جامع و کامل شد و تحقیق و بررسی درباره آن موضوع کردیم. ببینید من برنامه‌ساز وقتی طرحم شکل می‌گیرد و حتی یک نمونه از کار به مرحله اجرا می‌رسد با مخاطب خود تست می‌زنم یعنی مخاطب آن گروه سنی که مدنظرم هست را امتحان می‌کنم تا ببینم با کدام فرم بیشتر تأثیر می‌پذیرد و خوشش می‌آید. یعنی خود مخاطبین به ما بازخورد می‌دهند. و یک تحقیق نیاز دارد حتی در زمان طراحی اولیه. مثلا ما می‌خواهیم در ایام عاشورا برنامه‌ای بسازیم که راجع به حقوق شهروندی باشد. نویسنده ما ایده‌ای به ذهنش می‌رسد و می‌گوید ما می‌آییم و یک محله را در نظر می‌گیریم که شخصی تازه وارد به آنجا می‌آید. و این مردم نیز عادات و آداب غلطی دارند و بعضی از حقوق شهروندی را زیر پا می‌گذارند و این شخص یک شخص روحانی،‌آگاه و باسواد هست که وارد محله آنجا می‌شود و باعث تغییر رفتار مردم می‌شود. و بعد مناسک آن ایام در آن محل به شکل دیگری برگزار می‌گردد و خیلی عالی‌تر می‌شود و به شکل بهتری برگزار می‌شود. این یک ایده است که شما در آن یک قصه دارید و این شما را به سمت نمایش سوق می‌دهد.

◊: آیا سن مخاطب (خردسال،کودک،نوجوان) و جنسیتش تاثیری در انتخاب قالبی خاص برای تماشا کردن توسط او دارد؟ اگر آری. کدام قالب را خواهد پسندید و دلیل این انتخاب از نظر شما چیست؟

امروزه کودکان در برابر انتخاب های متنوعی قرار دارند و برنامه های کشورهای دیگر را بیشتر می پسندند و مطمینا با بررسی و پژوهش پیش از تولید درک صحیحی از سن مخاطب هدف وجنسیتش پیدا کرده و قالب مناسب را بر گزیده اند و با رعایت تمام اصول تکنیکی و هنری گام برداشته اند، یعنی شناخت مخاطب هدف و “ویژگی های زیستی -شناختی- فیزیولوژیک- اجتماعی – فرهنگی -نیاز ها – انگیزه هایش و ضرورت های لازمه در انتخاب موضوع مورد نظر، و بطور کلی پژوهش همه جانبه نسبت به پروسه ی طراحی و تولید یک برنامه از ایده تا محصول نهایی.
باید بدانیم ساده انگارانه است که بدون بررسی و استدلال تخصصی بگوییم چون خردسال است پس انیمیشن یا عروسکی قالب همیشگی و قطعی برای او است و یا برای کودک و نوجوان هم قالب های خاص و تکراری را بکار ببریم. در باره جنسیت و تفاوت های جنسیتی هم معمولا با همین نگرش به انتخاب قالب می پردازند که درست نیست و این شیوه نگاه غیر علمی و مردودی است که بصورت آزمون و خطا پیش میرود و در بازار رقابتهای جهانی رسانه های امروز ناموفق خواهد بود!

◊کدام ژانر(کمدی، فانتزی،موزیکال،اکشن،اسلپ استیک،…) برنامه‌سازی در راستای جذب کودکان دارای پتانسیل بیشتری است؟ چرا؟

اصولا کمدی- فانتزی- موزیکال همه گروه‌های سنی را جذب می‌کنند، اما چگونه و با چه پرداختهایی مخاطب خاص خود را جلب می کنند؟ مثلا خردسالان و کودکان از کمدی های اسلپ استیک لذت فراوان تری میبرند. مانند زمانی که دو شخصیت کمیک کیکی را بطرف صورت یکدیگر پرتاب می‌کنند و یا لیز میخورند و عدم تعادلشان در ایستادن بر روی پوست موز و… که شادی و شعف زایدالوصفی در آنها ایجاد میکند.
در روال زندگی معمول هم بسیار دیده ایم که والدین و بزرگسالان وقتی می‌خواهند یک خردسال را جذب کنند در برابرش شکلک درمی‌آورند و یا خودشان را روی زمین می‌اندازند و او از خنده ریسه می‌رود. این همان نوع بکارگیری کمدی متناسب با سن مخاطب است، اما نوجوان اینگونه نیست و به همین سادگی نمی‌خندد چون نوجوان ویژگیهای ذهنی و دریافتهای متفاوت تری پیدا کرده و تغییرات شناختی و هیجانی اش او را از دنیای کودکی جدا می کند و بهمین دلیل سبک های رمانتیک، موزیکال و اکشن برایش جذابتر است و صد البته کمدی خاص و ویژه سن و سالش را هم می پسندد!

◊ عناصر تأثیرگذار بر جذب کودک در برنامه‌های کودک کدام است و چرا به نظر شما دارای جذابیت هستند؟ به عنوان مثال تنوع حرکات، تنوع تصاویر، قصه (رومنس)، متن(پژوهش)، تخیل (فانتزی)، مفاهیم اخلاقی، استفاده از بانوان، رنگ و لعاب شاد، جذابیت‌های فطری استفاده از عروسک …

از چاشنی‌های تأثیرگذار رنگ، ریتم و فانتزی است مثلا خردسال تحت تأثیر فضای فانتزی و حتی قصه‌گویی است. اینها همه چاشنی‌هایی هستند که می‌توانند براساس طرح، ایده و محتوا بر مخاطب هدف تأثیرگذار باشند پس باید هر کدام در جای خود قرار بگیرند تا معنای درستی پیدا کنند.

◊چند ویژگی مهم و تاثیرگذار را در برنامه “شهر بستنی‌ها” که به نظر شما در جذب مخاطب به سوی این قالب کمک می‌کند نام برده و اگر ممکن است توضیح دهید چرا این ویژگی از نظر شما کمک می‌کند؟

یکی از عوامل موفقیت برنامه “ شهر بستنی‌ها ” رویه طراحی و پیش تولید و پروسه تولید این برنامه بود. تشکیل تیم‌های کارشناسی و تخصصی بسیار مهم است، تشکیل یک تیم متخصص از جمله روانشناس، جامعه شناس، متخصص تعلیم و تربیت، پژوهشگر که حتی در موقع نگارش برنامه نیز همراه تیم نویسندگان – تهیه کنندگی و کارگردانی بودند و همفکری داشتیم و پروسه تولید برنامه از پیش تولید، تولید و پس از تولید بطور سیستماتیک اصول علمی-هنری لازمه ی برنامه سازی کودک را دنبال میکرد و مدیریت پروژه که تهیه کننده ی تخصصی تلویزیون است(بنده) پایبند و مقید به رعایت این اصول بود.
همانطور که می دانید در تمام رسانه ها شیوه های علمی و مدونی وجود دارد که لازمه موفقیت و دستیابی به اهداف مورد نظر است و قطعا پیروی از این اصول کمک شایان و تاثیر گذاری است!

مصاحبه کننده : محمود علی پور