محمود علی‌پور رییس انجمن تخصصی کودک و رسانه نقطه‌نظرات خود را درباره احتمال انحلال شبکه امید ارائه داد.

خطای استراتژیک

محمود علی‌پور بنیانگذار و رییس انجمن تخصصی کودک و رسانه در گفت و گو با خبرنگار رادیو و تلویزیون صبا، درباره احتمال منحل شدن شبکه امید، شبکه تخصصی نوجوان رسانه ملی عنوان کرد: ما به عنوان انجمن تخصصی کودک و رسانه موافق این مساله نیستیم و از لحاظ کارشناسی این یکی از خطاهای استراتژیک رسانه ملی است.
او تصریح کرد: در سال۱۳۹۰ که تازه شبکه هدهد تاسیس شده بود و اقدام به پخش برنامه کرده بود، رییس مرکز استراتژیک عربستان سعودی در جلسه ای مهم عنوان کرد که مهم ترین شبکه ای که ما باید با آن مقابله کنیم، شبکه هدهد است. او با وجود شبکه هایی مثل الکوثر، العالم و شبکه های دیگری که اتحادیه رادیو و تلویزیون اسلامی تنها نام این شبکه را مطرح می‌کند.

رییس انجمن کودک و نوجوان ادامه داد: هنگامی که رییس مرکز استراتژیک کشوری که کاملا ایدئولوژی اسلامی دارد، این حرف را می‌زند یعنی متوجه است که مخاطبی تحت تاثیر قرار می‌گیرد که پناهی ندارد و آن هم مخاطب کودک است. آن ها به سبب ترس از ایدئولوژی اعتقادی تشیع و ورود آن در فضای فکری کودکانشان خواستار این بودند که مقابله جدی صورت گیرد. و این صحبت ها و هشدارها هم زمانی بود که شبکه های کودک و نوجوان دیگری همچون MBC۳، اجیال عربستان، براعم و الجزیره للاطفال قطر، اسپیس تون سوریه، طیور الجنه اردن، ماجد امارات و… به زبان عربی و با ایدئولوژی آنها و با برنامه‌های جذاب در حال پخش بود و هست.

مخاطب آسیب پذیر

علی پور تاکید کرد: سال گذشته جانشین فرماندهی کل سپاه پاسداران گفتند که میانگین سنی بسیاری از دستگیرشدگان ۱۵ سال بوده است و دلیل آن نیز غفلت از حوزه‌های تربیتی، معرفتی، تبیینی و تبلیغی است. خب حال که اینچنین است و مهمترین مخاطبی که شما باید به آن بپردازید و آسیب دیده است، این مخاطبان هستند چه برنامه‌ای برای آنان دارید؟ انحلال و ادغام و میهمان کردن!!

او اذعان داشت: الان زمانی است که مسئولان باید برای تابستان این مخاطب برنامه ریزی جدی کند. اگر اکنون رسانه ملی برای این مخاطب، برنامه نداشته باشد، نوجوانان خسته از کنکور، به دامن چه کسی پناه خواهند برند؟ خوشبختانه ما شبکه فارسی زبان نوجوان دیگری به زبان فارسی نداریم، و چند سال پیش شبکه GEM teen برای نوجوانان توسط مجموعه رسانه‌ای GEM پخش می شد که بسته شد. اما فضاهای دیگری مثل نتفلیکس و سایت‌هایی که فیلم‌های رایگان در اختیار کودکان و نوجوانان می‌گذارند، وجود دارد و این طور هم متصور نیست که بچه‌ها دنبال سرگرمی خودشان نروند، کما اینکه همین الان هم یکی از مخاطبان پر و پاقرص این سکوهای پخش اینترنتی هستند.

دلارهای هنگفت

علی‌پور گفت: هزینه‌ای که در سایر کشورها برای محصولات رسانه‌ای نوجوان می‌شود، سرسام‌آور است! تنها برای فیلم سینمایی هری پاتر در سال ۲۰۰۱ مبلغ ۱۲۵ میلیون دلار (حدود ۶ هزار میلیارد تومان) هزینه شد. اما بودجه شبکه امید از ابتدای تاسیس تا کنون ۵۰ میلیارد تومان هم نشده است. و این درحالی است که اگر شما یک فقره بودجه فیلم سینمایی نوجوان را در هالیوود و دیزنی محاسبه کنید ۶۰۰ برابر هزینه‌ای است که به شبکه امید اختصاص داده‌اند.

مجموعه کانال‌های دیزنی آمریکا در کل جهان و به زبان های مختلف برنامه پخش می کند تنها ۱۲۰ میلیون مخاطب دارد و این در حالی است که بودجه سالیانه آن ۳٫۸ میلیارد دلار (۱۹۰ هزار میلیارد تومان ) است. یا شبکه نیکل اودئون که باب اسفنجی و لاک پشت های نینجا از تولیدات شناخته شده اوست در کل جهان و به زبان های متعدد تنها ۱۸۰ میلیون مخاطب دارد در حالی که ۱٫۲ میلیارد دلار (حدود ۶۰ هزار میلیارد تومان) بودجه سالیانه دارد. متاسفانه مبالغی که برای برنامه‌سازی در اختیار داریم با هزینه‌هایی که آنها می‌کنند، قابل مقایسه نیست. حدود ۷ میلیون مخاطب نوجوان در کشور داریم و براساس آمار غیر رسمی شبکه امید ۴ میلیون بیننده دارد که تعداد کمی هم نیست. بله، البته فرق بین مخاطب و بیننده نیز مشخص است. بیننده تماشاگری است که دلبستگی به شبکه ندارد و مخاطب آن تماشاگری است که با علاقه درباره برنامه‌هایی که می بیند صحبت میکند و نظر میدهد. و تا مخاطب شدن بینندگان این شبکه راه زیادی در پیش داریم.

مخاطب گریزپا

او افزود: در سراسر دنیا مخاطب نوجوان، مخاطبی گریزپاست. مثلا پنج شبکه نوجوان کشور فرانسه(با ۶۸ میلیون نفر جمعیت) بین ۱۰۰ هزار تا ۵۰۰ هزار مخاطب دارند. و به طور میانگین شبکه های این کشور ۱۵۰ هزار نفر مخاطب دارند. دیگر شبکه‌های کودک و نوجوان دنیا نیز وضعیتی مشابه دارند که به آنها به صورت کلی اشاره می‌شود:
پنج شبکه نوجوان کشور ژاپن (با ۱۲۵ میلیون نفر جمعیت) به طور میانگین حدود ۲۰۰ هزار نفر مخاطب دارند.
پنج شبکه کودک و نوجوان کشور آلمان (با ۸۳ میلیون نفر جمعیت) به طور میانگین زیر یک میلیون نفر مخاطب دارند.
پنج شبکه کودک و نوجوان کشور استرالیا (با ۲۵ میلیون نفر جمعیت) به طور میانگین ۱۵۰ هزار نفر مخاطب دارند.
پنج شبکه کودک و نوجوان کشور انگلیس (با ۵۵ میلیون نفر جمعیت) به طور میانگین ۷۵۰ هزار نفر مخاطب دارند.
پنج شبکه کودک و نوجوان کشور روسیه (با ۱۴۵ میلیون نفر جمعیت) به طور میانگین حدود یک میلیون نفر مخاطب دارند.
و این در حالی است که با این حجم کم از مخاطب نوجوان ما شاهد رشد چشمگیر شبکه‌های تلویزیونی برای این مخاطبان هستیم. به طور مثال انگلستان بیش از ۱۲ کانال کودک و نوجوان دارد. آلمان بیش از ۸ کانال کودک و نوجوان. فرانسه بیش از ۱۰ کانال کودک و نوجوان. ژاپن بیش از ۹ کانال کودک و نوجوان.استرالیا بیش از ۷ کانال کودک و نوجوان دارند. نوجوانی که بیشترین استفاده رسانه‌ای ا، بازی‌های رایانه‌ای به صورت اشتراکی در فضای مجازی است و یا از سکوهایی نظیر نتفیلیکس برای دیدن فیلم و سریال استفاده می‌کنند، چطور انتظار داریم با یک بودجه اندک مخاطب پر و پاقرص تلویزیون شود…؟

چند سال پیش در BBC به دلیل نظرسنجی‌هایی که آفکام انجام داده بود، متوجه شدند مخاطب نوجوان در این فضا بیشتر حضور دارد لذا تصمیم گرفتند برنامه های این مخاطب را به پلتفرم iplayer منتقل کنند اما بعد از چندسال پروژه با شکست مواجه شد و همان مخاطب کم هم از دست رفت.

بی مهری به نوجوان

علی‌پور با اظهار تاسف از برخی ذهنیات و رفتارها عنوان کرد: تولید محتوا برای کودک و نوجوان کار سختی است. و برنامه ساز باید علاوه بر درک روانشناختی فضای تربیتی این مخاطب از لحاظ فنی و هنری نیز اقتضائات آن را لحاظ کند. چه در ژانر و قالب و چه فرم و تکنیک.

عضو کمیته صیانت از کودکان در فضای مجازی اظهار کرد: وقتی یک خانواده، فرزند دارد، معمولا به این معنی است از صبح که تلویزیون روشن می شود خانواده بیننده شبکه پویا و نهال است و از پای آن شبکه دیگر نمی‌تواند تکان بخورد؛ چرا؟ چون ما در کشور فقیری از لحاظ سرگرمی هستیم و نتوانستیم سرگرمی‌های سالم و ارزانی را برای کودکان مهیا کنیم تا پدر و مادر بتوانند کودک خود را به غیر از روش رسانه‌ای سرگرم کنند. متاسفانه باید از رسانه ملی سوال کرد که کدام شبکه‌های شما خیلی جذاب است؟ با تحلیل و بررسی کنداکتور مثلا شبکه یک ، می بینید یک برنامه «صبح به‌خیر ایران» را دارد، «سیمای خانواده» هم که تعطیل شده است، یک سیمای مجلس و ارتش و شاهد و درس هایی از قرآن … دارد که کنداکتور ۳۰ سال پیش است.

او افزود: باز هم می‌بینیم در میانه این برنامه‌ها، گزارش و سخنرانی‌های تکراری پخش می‌شود. شبکه دو هم وضعیتی بهتر از شبکه یک ندارد. اوضاع شبکه سه هم تاسف بارتر است، در کنداکتور این شبکه دائما گزارش‌های ورزش پخش می‌شود و تنها فرقش با کانال ورزش یک سریال و یک برنامه ترکیبی و یک مستند است.

علی‌پور عنوان کرد: براساس گزارش‌های موثقی که از بودجه شبکه‌ها وجود دارد شبکه سه، بیش از۱۲۰ میلیارد تومان بودجه سالیانه دارد، آن وقت بودجه شبکه نوجوان، کلا ۱۰ میلیارد تومان است. و با عرض تاسف باید گفت حتی برنامه‌های مخصوص وجذاب این مخاطب در شبکه امید تولید نمی‌شود. آیا جایگاه پخش برنامه «ستاره ساز» که استعداد نوجوانان فوتبالی را می سنجد در شبکه سه یا شبکه ورزش است؟ شما می‌دانید که این برنامه مختص نوجوانان است اما متاسفانه برای دریافت مبالغ مشارکت بالا این برنامه، آن را در شبکه های عزیز دردانه تولید می‌کنند. اگر اداره کل تبلیغات و بازرگانی سازمان صدا و سیما به گروه شرکت‌های تهران اینترنت (یا همان هفت هشتاد) اشاره کند که با تولید این برنامه «ستاره ساز» در شبکه امید حق پخش بسیار کمتری (مثلا ۳۵ درصد) می‌توانید پرداخت کنید، آیا این گروه برنامه خود را به این شبکه نخواهد سپرد؟ با این استراتژی سازمان صدا و سیما می‌تواند شبکه امید را زنده کند و به آنتن آن جانی دوباره ببخشد.
او ضمن بیان اینکه با رصد کنداکتور شبکه امید می‌بینیم تا قبل از عید امسال ۹۰ درصد برنامه‌ها در شبکه امید تامینی بود، ولی اکنون یعنی در سال ۱۴۰۲ بیش از ۴۰ درصد آنتن با برنامه‌های تولیدی پر شده است [که با مشقت فراوان تخصیص بودجه پیدا می‌کند]، گفت: شنیده شده است که بسیاری از سریال و فیلم‌های جذاب به بهانه داشتن درام و تم عاشقانه مجوز تخصیص از شبکه امید را نمی‌گیرند. حالا باید پرسید آیا جز این است که اکثر داستان های ادبیات ما از حکمای فرزانه‌ای مثل حافظ، سعدی، مولوی، خیام، نظامی گنجوی و … دارای تمی عاشقانه است؟ آیا نباید با ترویج و ترغیب به ازدواج، با ترویج دگرباشی جنسی (LGBTQ) که به صورت فزاینده‌ای در رسانه‌های غربی تبلیغ می‌شود، مقابله کرد؟
حالا اگر این کار که تم عاشقانه دارد به شبکه دو یا شبکه پنج اختصاص می‌یابد، آیا فیلتری وجود دارد که مخاطب نوجوان در آن شبکه‌ها این آثار را نبیند؟ یا براساس اطلاعات موثق اطلاعات داریم وقتی یک اثر به روز برای عید نوروز اختصاص می‌یابد به ناگاه زمزمه‌هایی غیر حرفه ای شنیده می شود که این اثر را در شبکه امید با وجود اینکه مخاطبش نوجوان است پخش نکنیم چون برای آن هزینه شده است و شبکه امید مخاطب ندارد و این اثر دیده نخواهد شد! باید به این دوستان گرامی عرض کرد مسئول محترم! شما باید از این شبکه حمایت کنید تا دیده شود و به نوجوانان اطلاع رسانی کنید نه این که شبکه را رها کنید و یک بی اعتنایی و بی توجهی شدید در قبال آن اتخاذ کنید.

علی‌پور در پایان اذعان داشت: متاسفانه وقتی کنداکتور شبکه امید را بررسی میکنیم با وجود برنامه‌های خوب و جذاب ساعات پخش آن طوری چینش می‌شود که در ساعات پیک (پرایم تایم) نیست! با جستجو و علت‌یابی به این نتیجه رسیدیم که در شورای محترم هماهنگی کنداکتورهای سیما، به این شبکه اجازه داده نمی‌شود تا در ساعات پیک مخاطب این شبکه بتواند آثار جذاب خود را بر روی آنتن ببرد چرا که شبکه سوگلی دیگری که خود را محق می‌داند از اینکه مخاطب نوجوان به شبکه تخصصی خود برود ابا دارد؟! به نظر می رسد که مسئولان بالادستی در معاونت سیما باید به این نتیجه برسند که برای جذب مخاطب در یک شبکه تازه تاسیس و آن هم از نوع مخاطب تخصصی نیازمند عزم و اراده ویژه است و نمی توان این مخاطب گریزپا را با عدم حمایت در تولید آثار و توجه به تامین جذاب و نیز تبلیغ و پروموت ویژه در کنداکتور سایر شبکه‌ها به پای رسانه ملی کشاند! خواهش ما از مسئولان رسانه ملی این است که با تامین بودجه مناسب و راهکارهای رسانه ای، این شبکه را پیشرو کنند. و از وارد کردن تیغ سانسورهای اضافه بر پیکر نحیف آن خودداری شود. و با به کارگیری افراد متخصص و حرفه ای در این شبکه زمینه شنیده شدن و همراهی با این مخاطب حساس را فراهم کنند. و پس از این اقدامات است که می توان انتظار داشت این مخاطب به رسانه خودش هم مشورت و هم راهکار دهد، مسئولان رسانه ملی باید با تمام قوا به این شبکه تازه تاسیس و نوجوان پروبال دهند نه که با اختصاص یک باکس در سایر شبکه آن را میهمان کنند.

نکته آخر

و این نکته آخر را فراموش نکنیم: این مخاطب وقتی یک شبکه اختصاصی برای خودش داشت آنطور که باید به آن توجه نشد حال چطور انتظار داریم وقتی به عنوان میهمان در سایر شبکه ها یک باکس شناور بگیرد به او توجه شود؟!