سینماسینما، مهگان فرهنگ

فریال بهزاد کارگردانی است که تاریخ سینمای ایران و به ویژه سینمای کودک و نوجوان می‌تواند از او به عنوان کارگردان سینمای تخیل و فانتزی کودکانه، یاد کند. سینمایی که باید برای کودکان باشد. سینمای کودکی که  فریال بهزاد از سال ۶۸ با کاکلی خلق کرد و تا مرد نامرِیی و این اواخر در مقام تهیه کنندگی در سندباد و سارا پیش رفت، سینمایی است که  به فراخور زمان در جهان سینما وجود داشته و دارد و برای کودکان همیشه حرف اول را می زند. شاید بهتر است اینگونه گفته شود که از نوع سینمایی است که در هیچ دوران نباید فراموش شود. 

فیلم ساختن برای کودکان بسیار سخت است و کمتر کسی جرات نزدیک شدن به این نوع سینما را دارد.  فیلم های برای کودکان  مانند تیغ دولبه است. در ایران این تیغ ممکن است به نفع گروه تولید و ساخت فیلم نباشد. چرا که فرهنگ سینما بردن کودکان بیشتر  منحصر به مدرسه است که آن هم این اواخر تبدیل به هزار اما و اگر شده است. چرا که بارها دیده شده که بچه ها از طرف مدرسه به سینما می روند و فیلم هایی را  که متناسب با روحیه و سن‌شان نیست به آنها نشان داده می شود. ضمن اینکه به دلایل بسیار این فرهنگ در میان خانواده ها نیز تغییراتی را داشته است. به عبارت کلی تر حمایت از دیدن فیلم کودک در میان مخاطبان وجود ندارد. 

 فریال بهزاد دانش آموخته مدرسه عالی تلویزیون و سینما دانشگاه بوستون ایالت ماساچوست است. او از سال ۱۳۵۹ فعالیت خود را به عنوان تهیه‌کننده و کارگردان برنامه‌های کودکان در صدا و سیما آغاز کرد و نخستین فیلم خود را با نام «کاکلی» در سال ۱۳۶۸ کارگردانی کرد. او فانتزی و تخیل را وارد سینمای کودک و نوجوان ایران کرد. کاکلی یک فیلم کودکانه کاملا ایرانی است. فیلمنامه فیلم را هوشنگ مرادی کرمانی نوشته است که از نویسندگان برگزیده کودک و نوجوان ایران است. 

احمدو، قهرمان اصلی فیلم (با بازی امی شیسی) شاگرد مسگری ساده است که می خواهد استاد مسگر  ماهر و ورزیده بشود و بسیار مهربان است. در طول داستان  وقتی درمی‌یابد که ترمه دختر استاد، منزوی و بی حوصله شده، به استادش پیشنهاد می کند مرغ پاکوتاه کاکلی را برای شادی و  سرگرمی ترمه بخرد تا ترمه را خوشحال کند. ترمه با داشتن مرغ کاکلی شاد و خوشحال است. تا اینکه روزی کاکلی برای نجات خودش  از دست گربه چموش فرار می کند. گربه ای  که در طول فیلم شاگرد نانوا را هم اذیت می کند. احمدو در جستجوی او(مرغ  کاکلی) و شادی ترمه و اوستا راه سفر پیش می‌گیرد تا کاکلی را پیدا کند. 

سفر در بسیاری از فیلم های سینمایی و یا حتی فیلم های انیمیشن دستمایه قصه بوده و در پیشبرد آن موفق است. 

سفر در واقعیت فقط یک جابجایی مکانی محسوب نمی شود بلکه مسیری برای تکامل و تجربه اندوزی است. 

سفر همان چیزی است که در ادبیات  ما به آن اشاره شده که:

بسیار سفر باید تا پخته شود خامی(سعدی)

احمدو درگذر از سفری سخت و پیدا کردن گمشده اش  به انسانی پخته و سرد و گرم چشیده تبدیل می‌شود. سرمایه بزرگ احمدو در این راه قلب پاک و مهربانش است که سرانجام او را به موفقیت می رساند. فریال بهزاد چگونه کامل شدن را در این راه نشان می دهد. 

احمدو شب ها در کارگاه تنها می ماند، برای خودش ملاقه می سازد.  ساختن ملاقه برایش اهمیت دارد. چون فکر می‌کند می تواند از چیزهای   کوچک شروع کند. ملاقه ای که برایش یک رفیق و همراه می شود و انگار که چوب جادوگری اوست. همه احمدو را با ملاقه اش می شناسند. زمانی که در صحرا زیر تپه ای از شن گم شده، وجود ملاقه در بیرون تپه شنی بقیه را از وجود احمدو خبر دارد می‌کند.

احمدو به جز ملاقه با موش ها هم دوست است. دوست هایی که خودش برای تنهایی خودش خلق کرده است. او به شاگرد نانوای ترسو که مرتب کوزه می‌شکند کمک می کند و شاگرد نانوا به او گردو می دهد تا به موش هایش بدهد. 

صحنه های حضور موش ها در کارگاه (موش های عروسکی) و ستاره های آسمان که  برای احمدو به شکل دیگری درمی‌آیند  و یا به آسمان رفتن احمدو به آسمان با کمک ملاقه و سینی های بزرگ مسی که مانند بشقاب پرنده برایش است،  به فیلم و مخاطب کمک می‌کند تا با خیال کودکانه احمدو همراه شود.

موسیقی شاد و سنتی ایرانی  در خدمت تمامی صحنه های فیلم است. فریال بهزاد احمدو را در یک بازار سنتی در یک کارگاه مسگری نشان می دهد. ضمن اینکه به بهانه رفت و آمد های احمدو و سفر او، به زیبایی های معماری سنتی ایران و طبیعت کویر ایران می پردازد. او حتی در طول مسیر احمدو جغرافیا و حیوانات را نشان می دهد. کودکان زمان فیلم کاکلی به خوبی با فیلم کاکلی مشاغل را می شناسند، لباس های سنتی را می بینند، آداب و رسوم ها را می بینند. عشق و علاقه  را درک می کنند. محکم بودن و اراده احمدو و نترسیدن را می بینند و سیر و تحول احمدو را هم مشاهده می کنند. 

فریال بهزاد هنرهای ایرانی را هم در این فیلم نشان می دهد. احمدو با پرهایی که از کاکلی در راه  پیدا می کند، پیش می‌رود. از مناره شهر بالا می رود و از مردم شهر می خواهد به او کمک کنند؛ با خواندن و تکرار جمله اش که: یه مرغ ناز پاکوتای کاکلی گم شده! کی دیده؟

و در نهایت مردم به او کمک می کنند و در ادامه با کمک معتمد شهر کاکلی  را پیدا می کند. او باید ۱۸ روز صبر کند تا کاکلی  روی تخم هایش بنشیند و جوجه هایش را به دنیا بیاورد و سپس بر می گردد و هنگامی که به شهر خودش و خانه ی اوستای مسگر می رسد تبدیل به مردی شده که نشان دهنده تغییرات اوست و کارگردان صفت جوانمردی را  در او پر رنگ می کند.

اوستای مسگر قبل از سفر به احمدو می گوید: آدم  تا سختی نکشه چیزی نمیشه. آدم ها مثل مس هستند و سختی ها مثل چکش. مس تا چکش نخوره شکل نمی‌گیره.

کاکلی در زمان خودش  فیلمی موفق و متناسب با نسل خودش بوده، کاکلی از جمله فیلم های خوب  سینمای برای کودکان  است که مورد نیاز  هر جامعه است. فریال بهزاد در فیلم های دیگرش نیز در این نوع از سینما موفق عمل کرد که برای پرداختن به هر کدام از آن ها  نیاز به زمان و مجال بیشتری دارد. 

فریال بهزاد در مصاحبه ها و برخی گفتگوهایش درباره کار با بچه ها نکات جالب توجهی را بیان می‌کند. تفاوت او با دیگر کارگردان ها در این است که او از بچه ها باید قهرمانی برای خود بچه ها بسازد.

او در یکی از خاطراتش گفت: کار کردن با بچه ها کاری سخت است اما شیرین  و دوست داشتنی. من همیشه کار با بچه ها را دوست داشتم و دارم زیرا  بچه ها آدم های ساده و صمیمی هستند هر چقدر کار سخت باشد  باز هم آسان می‌شود. آن ها  شیله پیله ای  درونشان نیست و همین است که کار را دلنشین می‌کند. اما در کارهایم ازطرفی چون نابازیگرند گاهی زمان زیادی را از دست می دادیم که خب هزینه ها یی را هم از جمله  نگاتیو  برای ما داشت، اما نتیجه کار شیرین است. 

دهه ی ۶۰ و ۷۰  در سال های بعد از انقلاب در ایران کارهای سینمایی خوبی برای کودکان و نوجوانان ساخته شد. اگرچه سینمای کودک و نوجوان به حرکت خود ادامه داده است اما نباید در این میان نقش و تلاش کسانی که برای سینمای کودک (فیلم های برای کودک و نوجوان) زحمت کشیدند را فراموش کرد. ساخت فیلم عروسکی شهر موش ها به کارگردانی مرضیه برومند و محمد علی طالبی یا گلنار به کار گردانی کامبوزیا پرتوی از رویداد های مهم این سال ها بودند. اما  قصه ی کاکلی یک تخیل کودکانه تاریخی است. 

 داشتن سینمای فانتزی و تخیلی برای کودکان از جمله مواردی است که داشتنش  بهتر از نداشتنش است؛ وجود سینمای  برای کودک  و نوجوان  از  ضروریات است و صد البته سینمای کودک و نوجوان خوب، با کیفیت عالی، پر تحرک، به روز، رویا پرداز با  فضای شاد و تفکر بر انگیز. در تاریخ سینمای کودک جهان فیلم هایی چون آلیس در سرزمین عجایب، ای تی  (E.T)، مری پاپینز، پینوکیو، هری پاتر ها و …   بسیار موفق و تاثیر گذار بودند. نباید فراموش کنیم این ژانر از سینما، حق  همه کودکان و کودکان ماست. و این باید  برای نسل‌های جدید به وفور دیده شود به ویژه نسل جدید که راه های ارتباطی اش با جهان بسیار قوی است. 

 فریال بهزاد فیلمهای برای کودک و به ویژه فیلم های فانتزی- تخیلی را باعث تقویت قوه تخیل و خیالپردازی  در کودکان می‌داند و معتقد است که کودک از این طریق می تواند سطح اندیشه اش را بالا ببرد و با بالا رفتن نوع اندیشه می تواند در تعیین آرمان اجتماعی اش از آن ها کمک بگیرد و در جامعه به گونه ای دیگر باشد.

فریال  بهزاد درباره اولین فیلمش می‌گوید که فیلمنامه اولین فیلمش، کاکلی  و همینطور دره شاپرک ها بر گرفته از قصه های  فولکلور ایران است. فیلمنامه کاکلی نوشته آقای هوشنگ مرادی کرمانی است که  نویسنده ای قوی و بسیار موفق در زمینه ی ادبیات کودک و قصه های کودکی است  یا فیلم دره شاپرکها برگرفته از افسانه های ایرانی است که مادربزرگها برای نوه هایشان تعریف می کردند و کاملا سنتی است. فریال معتقد است که قصه ها می توانند به انسجام شخصیت کودک، کمک کند به گونه ای که بتواند در جامعه مفید باشد و به لحاظ عاطفی هم شکوفا شود. 

فریال بهزاد در زمره ی افرادی است که قصه  را برای کودکان مهم تلقی می کند. او می گوید: زیباترین قصه ها و پیشرفته ترین نوع قصه گویی را می توان در مدیای سینما  ارایه و توصیف کرد. او فیلم های برای کودکان را الزاما برگرفته از تخیل و فانتزی می داند، چراکه این راه نزدیک شدن به دنیای کودکان است. 

او تاکید دارد که کودکان به دلیل قرار گرفتن در مقطعی از سن خاص که برای بزرگترها درکش سخت است، گاهی ممکن است حس تنهایی کنند و خودشان دست به خلق دوست هایی برای خود در عالم خیال بزنند. این در بچه ها خیلی وجود دارد. مثل  دوستی احمدو و موش ها، ارتباطش با ملاقه و تخیلات فانتزی اش با آسمان در فیلم کاکلی. 

  او تاکید دارد که کارگردان کارهای کودکان باید صبور و باحوصله باشند چرا که حضور بازیگران کودک در فیلم با ویژگی های دنیای کودکانه سر و کار دارد مثلا بازیگوشی، حواس‌پرتی و فراموش کردن دیالوگها که دور از ذهن هم نیست چون اقتضای سن  آنهاست و این در طول کارکردن با کودکان در فیلم ها کاملا مشهود است.  

فیلم کاکلی فریال بهزاد را می توان یکی از نمونه های خوب سینمایی دانست که از قصه های فولکلور استفاده کرده است. سینمای کودک و نوجوان باید بتواند در این  نوع بیشتر به تولیدات بپردازد و به تناسب نیاز کودکان جامعه پاسخگو باشد. 

(بسیاری از این گفتگو ها به واسطه گفتگوهای حضوری و غیر حضوری نویسنده و خانم فریال بهزاد گردآوری شده است)