نشست تخصصی «پلتفرم‌های آنلاین و حفاظت از کودکان و نوجوانان » از سلسله نشست‌های «محتوای آنلاین و مسئولیت پلتفرم‌ها» با حضور محمود علی پور رئیس انجمن تخصصی کودک و رسانه، علیرضا گودرزی مدیر سامانه «چی خوبه» و موسی زمان‌زاده مدیر رسانه «ویدانه» (پلتفرم اشتراک‌گذاری ویدئو) در مهرماه ۹۹ به صورت آنلاین برگزار شد.

این نشست به همت دفتر مطالعات تنظیم‌گری ساترا و به بهانه اجرا شدن دستورالعمل سرویس‌های رسانه‌ای صوتی و تصویری اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۰ و چالش‌ها و موانع پیشروی آنان برای تنظیم‌گری پلتفرم‌های اشتراک‌گذاری ویدئو برگزار شد.

سه حوزه اختصاصی مسئولیت پلتفرم‌ها

در ابتدای این نشست حنانه اکبری نوری، پژوهشگر دفتر مطالعات ساترا، مقدمه‌ای در باب تحولات شکل‌گرفته در حوزه تنظیم‌گری رسانه در اتحادیه اروپا بیان کرد.

وی با اشاره به تحولات فناوری در حوزه رسانه و ارتباطات اظهار کرد: این تحولات به پیدایی بازیگران جدید رسانه‌ای نظیر پلتفرم‌های اشتراک‌گذاری ویدئو و شبکه‌های اجتماعی منجر شده که ماهیت فعالیت آنان موجب خلق محتوای جدیدی به نام محتوای کاربرپدید، تغییر در زنجیره ارزش محتوا و زیست‌بوم رسانه‌ای به طور خاص در حوزه صوت و تصویر شده است.

اکبری نوری افزود: رشد و گسترش این بازیگران و نقش مهم آنان در زنجیره ارزش محتوایی نظیر تولید، توزیع تا مصرف، نسبت این رسانه‌ها با رسانه‌های سنتی، مزیت‌ها و اثرات اقتصادی، فرهنگی و سیاسی آنان، چارچوب تنظیم‌گری متفاوت آنان به عنوان دغدغه‌های سیاست‌گذاران، دولتمردان و تنظیم‌گران کشورهای مختلف مطرح است .

پژوهشگر دفتر مطالعات ساترا خاطرنشان کرد: اتحادیه اروپا در بازنگری خود بر دستورالعمل خدمات‌رسان‌های صوتی و تصویری سال ۲۰۱۸، پلتفرم های اشتراک‌گذاری ویدئو نظیر یوتیوب، تیک‌تاک و  شبکه‌های اجتماعی که کارکرد اشتراک‌گذاری ویدئو دارند نظیر اینستاگرام را به عنوان سرویس‌های رسانه‌ای شناسایی کرد و در حوزه تنظیم‌گری نهادهای تنظیم‌گر قرار داد که این امر موجب شد پلتفرم‌ها به طور خاص در سه حوزه محتوای غیرقانونی، محتوای آسیب‌رسان و ارتباطات تجاری مسئول شناخته شوند. در نتیجه تنظیم‌گران موظف شدند الزاماتی را برای پلتفرم‌ها در قالب قوانین و مقررات تدوین و بر حسن اجرای پلتفرم‌ها نیز نظارت کنند.

مهم‌ترین چالش‌های حوزه کودک در فضای مجازی

در ادامه، محمود علی پور، رئیس انجمن تخصصی کودک و رسانه، در خصوص مهم‌ترین چالش‌های حوزه کودک اظهار داشت: در انجمن تخصصی کودک و رسانه، هدف اصلی ما صیانت از حقوق کودک در عرصه رسانه است. یکی دیگر از اهداف‌مان ارزیابی محصولات رسانه‌ای کودکان شامل برنامه‌های مختلف تولیدی و محتوای کتاب و بازی‌های رایانه‌ای است.

وی ادامه داد: در وضعیت کرونایی که اقبال کودکان به پلتفرم‌های ویدئویی بیشتر شده، متاسفانه سایت‌های فیلم، انیمیشن‌های حوزه کودک را بدون ارزیابی دقیق و رعایت حق کپی‌رایت منتشر می‌کنند. گاهی اوقات بر کلمات استفاده‌شده در دوبله‌ها هم نظارت نمی‌شود. وجود نهادها و انجمن‌های غیردولتی برای کمک به این مجموعه‌ها در شناسایی محصولات خوب برای کودکان ضروری است.

علی پور با بیان اینکه در آمریکا برای این امر «انجمن خرد جمعی رسانه» از سال ۲۰۰۴ تشکیل شده است، اظهار داشت: در کشور ما سامانه «انارستان» و «تبیان کودک» راه‌اندازی شده است. ما در انجمن تخصصی کودک و رسانه پژوهش‌هایی انجام داده‌ایم که در دسترس عموم قرار دارند. انجمن شاخص‌های خوبی را در این حوزه احصا کرده که این شاخص‌ها تحت عنوان «اولین درس‌نامه ارزیابی تربیتی» به شبکه کودک ارائه شده و طبق آن ارزیاب‌های شبکه کودک آموزش دیده‌اند. همچنین پس از بررسی بیش از ۵ هزار انیمیشن کودک از سال ۱۹۶۷ تا ۲۰۱۵ ، انیمیشن‌هایی که با زیست‌بوم ما سنخیت داشتند، به شبکه پویا معرفی شدند.

رئیس انجمن تخصصی کودک و رسانه در خصوص دغدغه‌های والدین در حوزه مصرف رسانه‌ای کودکان اظهار داشت: در فضای مجازی چند نوع چالش برای دسترسی کودکان داریم. کودکان ما یک فضای امن و پاک در اینترنت ندارند. وقتی کودک و نوجوان ما وارد اینترنت می‌شود، به مطالب بزرگسالان دسترسی دارد. این در حالی است که در دیگر کشورها یا وسیله دستیابی به اینترنت محدود شده یا اینترنت محدود برای کودک وجود دارد. نکته دیگر اینکه تبلیغات اینترنتی هم باید متناسب با سن کودک باشد.

علی پور افزود: یکی از مهم‌ترین چالش‌های ما، بی‌اطلاعی والدین از آسیب‌های فضای مجازی است. بنابر این ابتدا باید به والدین سواد رسانه‌ای را آموزش دهیم.

وی گفت: چالش دیگر فضای مجازی برای کودکان ما، وجود پیام‌رسان‌های اجتماعی از جمله اینستاگرام و محتوای بی‌در و پیکر و محدود نشده در آنها برای کودک و نوجوان است. در این زمینه وزارت ارتباطات می‌تواند وارد عمل شود. از طرفی ما با کمبود فضاهای تفریحی و مراکز تفریحی سالم مواجهیم، به همین دلیل والدین معمولا آسان‌ترین راه را انتخاب می‌کنند و موبایل و تبلت را در اختیار کودک و نوجوان خود قرار می‌دهند. در حالی که در کشور ما اینترنت مخصوص کودک و نوجوان نداریم. بنابراین باید فضای مخصوص و جذابی در اینترنت برای کودکان به وجود آوریم. از این رو، از «ساترا» تقاضا داریم که هزینه‌ای را برای پالایش محتوا در نظر بگیرد تا دچار آسیب‌های بیشتری در این حوزه نشویم.

معضل نداشتن «اینترنت کودک»

علیرضا گودرزی مدیر سامانه «چی خوبه» نیز در این نشست اظهار داشت: در اکثر کشورهای دنیا برای دسترسی به اینترنت، سن کودک یا نوجوان پرسیده می‌شود و مطابق با سن او خدمات اینترنتی ارائه می‌شود. متاسفانه هنوز این امر در کشور ما جا نیفتاده است. وی افزود: برای دسترسی کودک و نوجوان به اینترنت در ۳ سطح باید اقداماتی انجام شود: ۱-بخش قانونی: هنوز قانون مشخصی در مجلس یا شورای عالی فضای مجازی به تصویب نرسیده است. ۲- بخش تنظیم‌گری: در این بخش باید به کسب و کار فعالان این حوزه توجه شود. ۳-بخش کسب و کار

گودرزی با بیان اینکه در ایام کرونا، مصرف اینترنت توسط کودکان و نوجوانان با افزایش ۱۰۰ درصدی مواجه بوده است، گفت: علت آن هم استفاده از سامانه «شاد» و خانه‌نشینی فرزندان بوده و والدین هم چاره‌ای جز در اختیار گذاشتن لپ‌تاپ و تبلت و موبایل به فرزندان نداشته‌اند. معضل ما نداشتن «اینترنت کودک» است. همان‌گونه که والدین غذا و داروی کودک را از قبل بررسی می‌کنند و سپس به کودک اجازه خوردن می‌دهند، در زمینه فضای مجازی و استفاده از اینترنت نیز نظارت والدین الزامی است.

مدیر سامانه «چی خوبه» خاطرنشان کرد: ما برای کمک به والدین، سامانه «چی خوبه» را راه‌اندازی کردیم. عمده فعالیت ما در حوزه انیمیشن بوده و در زمینه سیم‌کارت انارستان و اینترنت کودک هم در حال طی مراحل آزمایشی هستیم. می‌توانیم این نوید را به خانواده‌ها بدهیم که محصولات حوزه کودک را رده‌بندی‌شده به آنها ارائه خواهیم داد. تاکنون ۳ هزار انیمیشن موجود در سایت‌های فیلیمو، نماوا و دیجیتون را رده‌بندی سنی کرده‌ایم.

وی افزود: همچنین با شبکه کودک توافقاتی داشته‌ایم که برای هر انیمیشن پخش‌شده در این شبکه یک کلیپ تحلیلی برای والدین در سامانه ما موجود باشد، چون والدین در این شرایط خیلی مستاصل هستند که کدام محتوا برای فرزندشان مناسب است. در سامانه «چی خوبه» تحلیل‌‌ انیمیشن‌ها طبق یک نظام‌نامه و کار کارشناسی ارائه می‌شود و با صدا و سیما و وزارت ارشاد برای بررسی و تایید تحلیل‌ها همکاری داریم.

گودرزی در ادامه به لزوم رده‌بندی سنی و موضوعی در ۳ بخش اپ‌استورها، سامانه‌های VOD و مصرف اینترنت اشاره کرد و گفت: به عنوان مثال، سامسونگ در اپ‌استور خود یک بخش Kids Mode دارد. بنابراین ما هم نیاز داریم که در اپ‌استورهایمان بخش کودک وجود داشته باشد و این تقاضا را از سوی انجمن تخصصی کودک و رسانه داریم که اینترنت کودک را پیگیری کنند. یعنی مثل استخر کودکان که از استخر بزرگسالان جداست، محتوای حوزه کودک نیز از محتوای بزرگسالان باید جدا شود. می‌توان مثل کشورهای دیگر، یک سرویس فنی ایجاد کنیم که والدین بتوانند از دسترسی کودک به یک بخش مشخص از یک فیلم یا سریال جلوگیری کنند.

لزوم رده‌بندی محتوا و تبلیغات

موسی زمان‌زاده، مدیر رسانه «ویدانه» در این نشست آنلاین اظهار داشت:  حوزه کودک یک حوزه بین رشته‌ای است و تحلیل‌ها و دیدگاه‌های مختلفی در زمینه‌های اجتماعی و حقوقی و غیره درباره آن وجود دارد. در زمینه تحقیقات کودک همگرایی وجود ندارد و از تحقیقات به‌روز عقب هستیم. در ایران این حوزه باید در ۴ سطح بررسی شود: محتوا، سرویس، پلتفرم، مدیا.

وی افزود: فقط محتوا نباید رده‌بندی شود، بلکه حتی تبلیغات هم باید رده‌بندی شود. چون خیلی اوقات بچه‌ها از تبلیغات در فضای مجازی به سایت‌هایی می‌روند که مناسب سن آنها نیست. متاسفانه در حوزه کودک برنامه‌ریزی نداریم. حتی برنامه‌های شبکه پویا نیز رده‌بندی ندارند. در نتیجه کودک ما دچار گیجی می‌شود، چون در اینترنت یک نوع محتوا می‌بیند و در تلویزیون یک نوع محتوای دیگر. در حالی که در فضای مجازی باید اپلیکیشن‌ها و کانال‌های تخصصی برای کودک و نوجوان داشته باشیم.

مدیر رسانه «ویدانه» تاکید کرد: در زمینه رسانه‌ای نیز همگرایی بین رسانه‌ها نداریم. ما فقط سرویس ارائه می‌دهیم و پروتکل برای آن تعریف نکرده‌ایم. ضمن اینکه ما اکوسیستم نیستیم. هر کسی به طور منفعل در یک گوشه کار خودش را انجام می‌دهد. باید موضوع کودک را به صورت یک کل و مجموعه و با نگاه اقتصادی ببینیم و متناسب با تغییرات آن آینده‌پژوهی انجام دهیم. وی با بیان اینکه ما معمولا به صورت مدیریت بحران عمل می‌کنیم، اظهار کرد: به عبارت دیگر صبر می‌کنیم تا اتفاقی بیفتد سپس آن را مدیریت می‌کنیم. الان فرصت خوبی است که در حوزه کودک سناریو داشته باشیم. همه بازیگران این حوزه باید ارزیابی شوند و به آنها پروتکل ارائه دهیم. این فضا علاوه بر قانون‌گذاری نیاز به آگاهی‌بخشی نیز دارد.

زمان‌زاده تصریح کرد: ما هنوز درباره ضریب نفوذ اینترنت در بین کودکان و سرویس‌دهی اینترنت در ایران گزارش قابل‌ملاحظه‌ای نداریم و سرویس‌های موجود فقط بخش کوچکی از جامعه را پوشش می‌دهند. متاسفانه محتواهای قابل‌انتشار ما هم با یکدیگر هماهنگی ندارند. این محتواها باید همه جنبه‌های رسانه‌ای از قبیل آگاهی‌بخشی و سرگرمی و غیره را پوشش دهند. نه اینکه تک‌بعدی باشند و فقط برای کودک سرگرمی ایجاد کنیم.

مدیر رسانه «ویدانه» با تاکید بر اینکه نباید فقط محدود به کارتون و انیمیشن باشیم، خاطرنشان کرد: کودکان و نوجوانان الان به شبکه‌های اجتماعی دسترسی دارند، اما پروتکل خاصی برای انتشار محتوا در شبکه‌های اجتماعی وجود ندارد. در حالی که سایت‌های دارای محتوای نامناسب سریعا فیلتر می‌شوند، در شبکه‌های اجتماعی هر فردی می‌تواند به راحتی کانال ایجاد کند و در آن محتوای نامناسب قرار دهد و خیالش راحت باشد که کانال فعلا فیلتر نمی‌شود.

وی ادامه داد: نکته دیگر این است که کودک در فضای مجازی یک‌سری مهارت‌ها را باید بیاموزند، اما ما فقط به دنبال مهارت شناختی کودک هستیم. به عنوان مثال، در پلتفرم‌های خارجی هر ۱۰ دقیقه یکبار یک وقفه ایجاد می‌کنند تا کودک یک حرکت ورزشی انجام دهد.