خبر از جدی ترین پیام های رسانه ای است. آنچه مردم اغلب از جهان پیرامون خود می دانند، بیشتر از طریق رسانه ها کسب می کنند. به عبارتی دیگر زندگی پیچیده و ماشینی امروز به گونه ای است که عمده اطلاعات و دانش افراد با واسطه رسانه ها به دست می آید. از آنجا که تقریبا هیچ رسانه ای بی طرف نیست و در انعکاس اخبار روز به بازنمایی و بازسازی واقعیات می پردازد، لذا اطلاعات و دانشی که مخاطبان از رسانه ها دریافت می کنند، بدون سوگیری نیست. تحریف، دروغ، بزرگنمایی، حذف، و غیره از جمله اقدامات تاکتیکی است که رسانه ها طی فرایند تولید تا نشر خبر روی آن اعمال می کنند. این در نهایت ممکن است به گمراهی مخاطبان بیانجامد که خود زیان های گاه جبران ناپذیری را در پی دارد.

این امر به ویژه در میان جوان ترها از حساسیت بیشتری برخوردار است. این قشر از جامعه به واسطه تجربه و اطلاعات کمتر و نیز مسائل رشد و تحول روانی، به مراتب در مخاطره تاثیرات احتمالی بیشتری قرار دارند. هر خبر گمراه کننده، سوگیرانه، و گاه کذب در حالی که به عناصر جذاب دیداری و موضوعی بزک شده باشد، به راحتی می تواند بر لایه های احساسی جوان ترها اثر گذاشته و آنان را به مخاطرات جدی بکشاند. آنچه می تواند بهتر و قوی تر از هر چیز به آنان قدرت مقابله بدهد، داشتن سواد رسانه ای، به ویژه سواد رسانه ای خبری یا سواد خبری است.

سواد رسانه ای خبری یعنی توانایی به کارگیری مهارت های تفکر انتقادی برای قضاوت درباره اعتبار اخبار و گزارش های خبری و منابع اطلاعاتی. سواد رسانه ای خبری شهروندان را قادر می سازد تا مصرف کنندگان هوشمند اطلاعات باشند. از آنجا که امروزه ابزارهای رسانه های جمعی و فردی به راحتی و در سطحی گسترده در دسترس جوان ترها قرار دارند و آنان به اطلاعات و اخبار بی شمار و گاه نادرست دسترسی دارند، لذا اهمیت داشتن سواد رسانه ای خبری برای آنان بسیار ضروری است.

دانش آموزان به عنوان نسل آینده ساز باید بتوانند آگاهانه و فعال در مواجهه با رسانه های خبری قرار گیرند تا در فرایند گزینش و پالایش پیام های رسانه ای، به ویژه اخبار، نیازهای شناختی خود را تامین کنند. آنها باید نظام رسانه ای را بشناسند تا بتوانند کنترل مصرف رسانه ای را خود در دست گیرند.

پژوهش نشان داده است که منبع تصمیم گیری شخصی^[۱] مخاطبان بیشترین تاثیر را بر سواد رسانه ای خبری آنان دارد. منبع شخصی مخاطب مهم‌ترین مفهومی است که سطح سواد رسانه‌ای شخص را نشان می‌دهد. این اصطلاح به جایی در ذهن اشاره می‌کند که تصمیم‌های مربوط به پردازش اطلاعات در آنجا گرفته می‌شود. اصطلاح منبع شخصی مخاطب  به چیزی اشاره می‌کند که فرایند پردازش اطلاعات را مدیریت میکند. هر قدر که مخاطبان از منبع تصمیم‌گیریِ خود آگاهی بیشتری داشته باشند و برای شکل‌گیری آن تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند، بهتر می‌توانند فرایند پردازش اطلاعات را کنترل کنند. هر قدر که یک فرد به منبع تصمیم‌گیری خود توجه آگاهانه‌تری داشته باشد، پردازش و استفاده از اطلاعات را بهتر میتواند کنترل کند.

آنچه باعث می شود تا مخاطب از منبع تصمیم گیری خود استفاده بهتری کند، دانش و اطلاعات ساختارمندی است که در ذهن مخاطب جوان جای گرفته است. این اطلاعات و دانش نه از طریق رسانه ها که بیشتر ماحصل جستجو از منابع معتبر و متنوع و نیز با نگاه انتقادی در ساختار شناختی وی جای گرفته است. بنابراین برای آن که مخاطب بتواند به سلاح سواد رسانه ای مجهز شود، مهم ترین نکته داشتن قدرت تصمیم گیری درست در فرایند مواجهه با رسانه ها تا پذیرش پیام ها ارسالی از سوی آنهاست. اما مخاطبان به سادگی به چنین توانایی و مهارتی دست پیدا نمی کنند زیرا نیازمند تلاش ذهنی قابل توجهی است. این تلاش ذهنی که به نوعی قرار گرفتن در وضعیت هشیاری مداوم است، باید از یک نیروی محرکه قوی برخوردار باشد که آن انگیزه درونی است.

ادامه دارد…

نویسنده: ناصر اسدی

^[۱] Personal Locus