رسانه‌های اجتماعی به سرعت در حال رشد میان کودکان و نوجوانان است که می‌توانند به وسیله آن ارتباط برقرار کرده، نظرات خود را بیان کنند و مطالب مختلفی را به اشتراک بگذارند. این امر باعث ایجاد یک الگوی جدید فرهنگی شده است که تکنولوژی و کسب و کار را در بر می‌گیرد و البته در نحوه ارتباط افراد با یکدیگر تاثیر می‌گذارد.

به عنوان یک ابزار، رسانه‌های اجتماعی یک شمشیر دولبه هستند: در حالی که مزایای بسیاری دارند، می‌توانند کودکان و نوجوانان را به شیوه‌های ناسالم تحت تاثیر قرار دهند.

تأثیرات مثبت رسانه‌های اجتماعی بر کودکان

در حالی که بیشتر در مورد تاثیرات منفی رسانه‌های اجتماعی برکودکان صحبت می‌شود، استدلال‌های بسیار قوی و مثبتی در حمایت از رسانه‌های اجتماعی هم وجود دارد.

مزایای رسانه های اجتماعی برای کودکان عبارتند از:

۱. صرف زمان آنلاین در شبکه های اجتماعی برای نوجوانان مهم است، زیرا مهارت های فنی لازم را در راستای روشن سازی راه خود در آینده می آموزند. این امر به آنها اجازه می دهد شهروندان کارآمدی در عصر دیجیتال باشند تا بتوانند به طور کامل در جامعه وسیع¬تر مشارکت داشته باشند و مهارت های اجتماعی آن نسل را بیاموزند. آنها همچنین خواهند آموخت که خود را با یک شبکه از دوستان و آشنایان آنلاین سازگار کنند.

۲. رسانه های اجتماعی توسط کودکان و نوجوانان به روش های مثبتی مورد استفاده قرار می گیرد که قبلا به آن ها توجهی نشده است. این¬ها فقط یک رسانه برای اجتماعی شدن نیست، بلکه کودکان و نوجوانان از آن به عنوان راه جدیدی برای بیان خلاقانه، برقراری ارتباط و یادگیری که طیف مخاطبان گسترده¬ای دارد، یاد می کنند . دانش آموزان از آن¬ها برای ایجاد گروه های مطالعاتی استفاده می کنند تا بتوانند به آسانی و سریع ایده ها و مطالب آموزشی را به اشتراک بگذارند.

۳. شبکه های اجتماعی شیوه یادگیری بچه ها را نیز تغییر داده اند. این امر یک روش یادگیری مبتنی بر همکاری را ارائه می دهد که در آن دانش آموزان انگیزه می گیرند که از هم گروهی هایشان یاد بگیرند. آنها همیشه در حال تعامل و بازخورد دادن به یکدیگر هستند که این امر روند یادگیری آنها را بهبود می بخشد. آنها همچنین بیشتر مشتاق هستند که از یکدیگر یاد بگیرند، نه از بزرگ¬ترها. یادگیری اکنون می تواند از منابع جدیدتر باشد نه فقط از طرف والدین یا معلمان.

۴. رسانه های اجتماعی نه تنها ابزار ارتباطی هستند، بلکه به بخش مهمی از زندگی این نسل تبدیل شده است. این رسانه ها راهی را برای آنها فراهم می کند تا از آن طریق با دوستان خود در تیم های ورزشی و باشگاه های فعال کلاس ها در ارتباط باشند و نیز برایشان این امکان را فراهم می آورد که با افراد دارای علاقه های مشابه خودشان ارتباط برقرار کنند.

۵. مشاهده شده است که رسانه های اجتماعی باعث می شود مردم بیشتر دلسوز، محتاط و روابط گرا باشند. آن¬ها احساسات خود را با نظر دادن و یا علاقه نشان دادن به تصاویر، فیلم ها و یا به روز رسانی وضعیت دوستان خود نشان می¬دهند. آنها همچنین به افراد بیشتری نسبت به گذشته تولدشان را شادباش می‌گویند.

۶. کودکان با ارتباطات آنلاین، دوستی های دراز مدت خواهند داشت؛ حتی زمانی که دیگر یکدیگر را نمی‌بینند.

۷. دیده شده که نوجوانان همدلی مجازی مثبتی را نسبت به دوستان مضطربشان در رسانه های اجتماعی نشان می‌دهند. شبکه های اجتماعی در بین نوجوانان، به عاملی برای بهبود احوال آن ها و پیدا کردن راه حل برای مشکلاتشان شناخته شده است. همدلی مجازی نیز می تواند به دنیای واقعی تسری پیدا کند و به آنها آموزش دهد که چطور محبت بیشتری نسبت به دیگران نشان دهند.

۸. رسانه های اجتماعی زمینه ای را برای کودکان و نوجوانان فراهم می کند تا با دیگرانی که با آن-ها علائق مشابهی دارند، ارتباط برقرار کنند. این علائق می توانند هر چیزی مربوط به سرگرمی ها یا حرفه های مربوط به موسیقی، هنر، بازی ها و وبلاگ ها باشند.

۹. آنها همچنین از طریق گروه های شبکه های اجتماعی خود بر جامعه شان تاثیر می گذارند و تغییرات مثبتی را ایجاد می کنند. برخی از این نمونه ها کمپین جمع آوری پول، شرکت در رویدادها و بحث های ورزشی هستند.

۱۰. رسانه‌های اجتماعی به نوجوانان اجازه می دهد تا با مردم در سراسر جهان ارتباط برقرار کنند و آنها را با فرهنگ‌ها و ایده‌هایی که ممکن است در غیر این صورت با آن ها مواجه نشوند، آشنا کنند. این به آنها کمک می‌کند که دیدگاه وسیع‌تری از زندگی و مردم به طور کلی به دست آورند.

تأثیر منفی رسانه‌های اجتماعی در کودکان

افکار عمومی بر این باور است که آسیب‌های رسانه‌های اجتماعی بر کودکان بیشتر از سودمندی‌هایش است. در اینجا به برخى از تاثیرات منفی رسانه های اجتماعی بر کودکان اشاره می‌شود:

۱. یکی از شناخته شده‌ترین معایب رسانه‌های اجتماعی اعتیادی است که ایجاد می‌کند. دائم چک کردن اخبار مربوط به سایت‌های مختلف رسانه‌های اجتماعی، عادت اعتیادآوری است. کارشناسان فکر می‌کنند که برخی از ویژگی‌ها مانند «علاقه‌مندی» و «به اشتراک گذاشتن»، مرکز پاداش در مغز را فعال می‌کند. این مدار پاداش در طول نوجوانی بسیار حساس است و ممکن است تا حدودی توضیح دهد که چرا نوجوانان بیشتر از بزرگسالان در رسانه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند.

این ویژگی‌ها بیشتر بر روحیه ما تاثیر می‌گذارد. به عنوان موجودات اجتماعی، ما تعامل و ارتباط را با ارزش می‌دانیم. هر دوی این موارد تعیین می کنند که ما چگونه درباره ی خودمان فکر می کنیم. این باعث می شود بسیاری از رفتارهای ما به صورت روزانه با تمرکز بر رسانه های اجتماعی باشد.

۲. جوانان وابسته به رسانه‌های اجتماعی ساعات زیادی را روزانه صرف تماشای فیلم‌ها، عکس‌ها و سایر مطالبی می‌کنند که توسط دوستانشان و یا کسانی ارسال شده که آن ها را دنبال می‌کنند. این اعتیاد، دیگر فعالیت‌های آنان مانند کار، مدرسه، ورزش، مطالعه و سایر رویه‌های روزمره را مختل می‌کند. آنها هر روز مقدار قابل توجهی از وقت خود را هدر می‌دهند و این امر موجب کسب نمرات ضعیف در مدرسه می‌شود. بعضی از کاربران که به شدت به رسانه‌های اجتماعی وابسته هستند، اعتراف می‌کنند که ممکن است روزی ۱۰۰ بار و حتی گاهی اوقات در طول ساعت‌های مدرسه نیز موبایل خود را چک می‌کنند. بعضی از بچه‌ها نیز متوجه شدند که زمان زیادی را در رسانه‌های اجتماعی صرف می‌کنند. این امر بر روحیه آن ها اثر منفی گذاشته و در آنها یک نگرش شکست خوردگی ایجاد می‌کند.

۳. روانشناسان نیز شاهد اثرات بد رسانه‌های اجتماعی بر سلامت روان کودکان بوده‌اند. یک مطالعه نشان می‌دهد که کودکانی که بیش از ۳ ساعت در روز را در رسانه‌های اجتماعی می‌گذرانند، بیش از دو برابر احتمال ابتلا به آسیب‌های روانی دارند. غوطه ور شدن آنها در یک دنیای مجازی، رشد و پیشرفت احساسی و اجتماعی آنها را به تاخیر می‌اندازد. این اثرات بر نوجوانان بسیار قوی تر است. یک گزارش از موسسه اقتصاد کار(IZA) نشان می دهد که صرف یک ساعت در روز در رسانه های اجتماعی می تواند یک نوجوان را بدبخت کند. این امر می تواند به دلیل تأثیرات مقایسه های اجتماعی، سوء مصرف مواد مخدر و کاهش تعاملات فردی باشد.

۴. استفاده از فیس بوک همچنین منجر به کاهش بهداشت ذهنی نوجوانان می شود. هر چه آن ها بیشتر از فیس بوک استفاده می کنند، احساس لحظه‌ای بدتری را تجربه خواهند کرد، در حالی که به طور کلی احساس رضایت کمتری نسبت به زندگی خود خواهند داشت. نوجوانان نیز پس از گذراندن زمان زیادی در فیس بوک و یا دیگر سایت‌ها از «افسردگی فیس بوک» رنج می برند. بعضی نیز وقتی که می بینند زندگی دوستانشان بهتر از خودشان است، حتی با اینکه می دانند که این تصاویر واقعی نیست مضطرب و نگران می شوند. با این حال، نوجوانانی که نسبت به همتایانشان که اعتماد به نفس کمتری دارند و در نتیجه آسیب پذیرتر هستند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند.

۵. روابط مجازی، روابط زندگی واقعی، ایجاد مهارت های اجتماعی در کودکان و نوجوانان را هم تحت تاثیر قرار می دهد. این اتفاق در حالی می افتد که این کودکان و نوجوانان رشد می کنند بدون اینکه یا بگیرند چطور نشانه های غیر کلامی و حرکات صورت افراد را بخوانند. تعامل اجتماعی برای توسعه ی مهارت هایی که نیامند درک احساسات و احوال دیگران است، بسیار مهم تلقی می شود. از این رو کودکان در حال رشد در تعامل با رسانه ای اجتماعی ممکن است خصلت های غیرهمدلانه پیدا کنند و همچنین مهارت های برقراری ارتباط به ورت شفاهی و غیرشفاهی را به خوبی کسب نمی کنند.

۶. در حالیکه برخی از نوجوانان تحت تاثیر فشار روانی ای قرار می گیرند که بر طبق آن مجبور به واکنش در قبال پست های دوستانشان و یا پاسخ به پیغام های آن ها می شوند، برخی دیگر نگرانند که از چرخه ی اجتماعی خارج شوند. نوجوانان براساس ترسی که فومو (FOMO= fear of missing out – ترس از ازدست دادن) نامیده می شود، دائما فیدهای شبکه هی اجتماعی شان را چک می کنند تا از بروز رسانی های دوستانشان با خبر باشند، چراکه نمیخواهند جوک، فعالیت، مهمانی و یا شایعه ای ا از دست بدهند. فومو، در عین حال که یکی از مهم ترین عوامل استفاده ی مداوم نوجوانان ار رسانه های اجتماعی است، منجر به افسردگی و اضطراب می شود.

۷.وسواس به خود و پست کردن سلفی ها و بروز رسانی های بیپایان در شبکه های اجتماعی همچنین به افزایش نارسیسیسم در نوجوانان منجر شده است. احوال آنان به شدت وابسته به این امر است که عکس هایشان چه بازخوردی در فضای مجازی می گیرد و زمانی که توجهی که انتظار دارند را دریافت نمی کنند، عصبی می شوند. داشتن صفحات شخصی، کودکان را خودمحور بار می آورد. بعضی از کودکان آسیب پذیر با این ذهنیت زندگی می کنند که مرکز همه چیز هستند. این امر پیش درآمدی برای شرایط ناخوشایند عاطفی در زندگی آینده شان و عدم حس همدلی نسبت به دیگران در آن ها خواهد بود.

۸. با ظهور گوشی های همراه، سلفی ها، محبوب ترین چیز بین همه شناخته می شود.هر ساعت سلف گرفتن و پست کردن آن در شبکه های اجتماعی به شدت با نارسیسیسم مرتبط است و می تواند موجب بروز وسواس در فرد شود. برخی از کسانی که به سلفی گرفتن معتاد هستند، کارهای خطرناکی انجام می دهند مثل اینکه از آسمان خراش ها بالا می روند، در کنار حیوانات وحشی و یا با اسلحه ژست می گیرند، و یا نزدیک وسیله ی نقلیه ی درحال حرکت مثل قطار می ایستند که یک سلفی باحال بگیرند که نهایتا منجر به مرگ آن ها شده است. ضمن حضور در چالش های عظیم رسانه های اجتماعی، رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان هم بیشتر مشاهده می شود، این رفتارها شامل شرکت در فعالیت های پوچ و خطرناکی می شود که نوجوانان ضمن انجام آن ها از خود فیلم می گیرند.

۹. فیس بوک و دیگر پلت فرم های رسانه های اجتماعی، تاثیرات منفی بر مغزهای جوانان دارد. این پلت فرمها موجب کودک ماندن مغز آن ها می شود و آن ها را دچار حالتی مشابه یک کودک می کند که تحت تاثیر رنگ ها و صداهاست و دامنه ی توجهی کمی دارد. جای هیچ تعجب نیست که چنن اتفاقی می افتد، چراکه فعالیت کردن در سایت ها و شبکه های اجتماعی به ندرت نیازمند تمرکز یا فرایندهای ذهنی است.

۱۰. مساله ی عمده در مورد شبکه های اجتماعی این است که آن ها بر کودکانی که در میان محرک های سطحی رشد می کنند، تاثیر می گذارد، این کودکان فاقد توانایی درک عمیق دیگران و خودان هستند. هدف آن ها در زندگی نهایتا عکس های فوق العاده برای اینستاگرام است، این در حالیست که آن ها تجربه ی واقعی رویدادها را از دست می دهند، ای رویدادها، ممکن ات یک تعطیلات و یا ناهار با دوستانو خانواده شان باشد.

۱۱. در میان دیگر خطرات شبکه های اجتماعی برای کودکان نظیر جرائم و تهدیدات اینترنتی را می توان نام برد. در شبکه های اجتماعی، تهدید کردن به شکل پیام های تهدید آمیز یا پست هایی که به ظرافت شامل محتوایی توهین آمیز نسبت به فردی خاص است، آسانتر است. کودکان جوانتر ممکن است هدف افراد خطرنامی قرار بگیرند که قصد آسیب رساندن به آن ها را داشته باشند. والدین باید پیگیر نحوه ی تاثیر رسانه های اجتماعی بر کودکان باشند، زیرا دسترسی به محتوای صریح و یا خشونت آمیز آسان است.

حال سوالی که شاید دغدغه اکثر والدین باشد این است؛
والدین چگونه می توانند هوشمندی کودکان نسبت به رسانه های اجتماعی را افزایش دهند؟

والدین همواره خواهان بهترین ها برای فرزندانشان هستند و نیز از آن ها محافظت می کنند. والدین در حالی که به کودکان توصیه می کنند که از موقعیت های بد دوری کنند، آن ها را قادر می سازند تا از پس موقعیت های بد برآیند. از همین رو در ادامه پیرامون چگونه هوشمند بارآوردن کودکان در مواجهه با رسانههای اجتماعی صحبت می کنیم:

• والدین می توانند شروع به تحقیق درمورد تاثیر شبکه های اجتماعی بر کودکان و آموزش آن ها درباره ی نقاط مثبت و منفی آن کنند. در ابتدا باید برای اینکه آن ها از چه سایت هایی و به چه مدت زمانی می توانند دیدن کنند، مرزهایی تعیین شود.

• کودکان خود را تشویق کنید که به جای اینکه ارتباطات آن لاین ایجاد کنند، ارتباط بیشتری با مردم برقرار کنند. باید آن ها را از اهمیت صرف وقت بیشتر برای دوستی ها و فعالیت ها در زندگی واقعی آموزش دهیم.

• به جای اینکه دائما برای آن ها ادر مورد اثرات بد شبکه های اجتماعی سخنرانی کنیم، آن ها را در راستای علائق و منافع شان تشویق کنیم. این علائق می توانند سرگرمی، ورزش، کار اجتماعی و یا هر چیز دیگری باشد که مجازی نیست.

• به آن ها پشنهاد دهید که از پلت فرم های رسانه های اجتماعی به طور سازنده برای افزایش یادگیری و یا همکاری با دیگرانی که علائقشان با آن ها یکی است، استفاده کنند. به آن ها آموزش دهید که بین پیزی که محتوا دارد و چیزهایی که ارزش صرف وقت ندارند، تفاوت قائل شوند.

• بر فعالیت های آنلاین آن ها نظارت کنید. بدین ترتیب شما می توانید به آن ها آموزش دهید که چگونه از خودشان در مقابل مهاجم ها و قلدرهای آن لاین محافظت کنند.

به آن ها آزادی کافی بدهید اما اطمینان حاصل کنید که آن ها می دانند شما از عادت های آن لاین آن ها آگاهید.

• به سایت ها و شبکه ای اجتماعی آن ها بپیوندید تا بدین ترتیب بتوانید از نحوه عملکرد آن ها مطلع شوید. با این حال از نظر دادن و برقراری تعامل با پست های آن ها خودداری کنید.

• اگر کودک شما اغلب اوقاتی که با تلفن همراهش کار می کند، ناراحت است در این باره با او صحبت کنید. شاید آن ها نیاز دارند که یاد بگیرند که چگونه اتفاقاتی که در فضای آن لاین می افتد را به خودشان نگیرند.

• اطمینان حاصل کنید آن ها به اندازه ای وقت صرف فضای مجازی می کنند که برایشان مفید است. شما حتا می توانید استفاده از رسانه های اجتماعی را به عنوان پاداشی برای کارهای خوب آن ها در نظر بگیرید.

• اجازه دهید که بفهمند که داشتن ۵۰۰ دوست در فیس بوک به معنی باحال بودن، اجتماعی بودن و یا محبوب بودن نیست.

• بر تفاوت های میان املا در شبکه های اجتماعی و املا در واقعیت تاکید کنید.
مثل دیگر موارد، استفاده از رسانه های اجتماعی باید حدی میانه داشته باشد تا از زمان و روندها عقب نمانیم. مشکل دقیقا زمانی آغاز می شود که افراط کنیم.

آخرین نکته اینکه فراموش نکنیم رسانه هاى اجتماعى جایگاه اساسى در آینده کودکان ما خواهد داشت، پس بهره مندى صحیح را به آنها آموزش دهیم.

نویسنده : احسان حلمی