بیوگرافی

مصطفی رحماندوست در اولین روز تیر ماه ۱۳۲۹ در همدان به دنیا آمد. زمانی که کلاس پنجم را می‌گذراند فهمید که می تواند شعر بگوید. نخستین شعرهایی که حفظ کرده بود، شعرهای مثنوی مولوی بود که مادرش گاهی زمزمه می‌کرد. مصطفی رحماندوست درباره پدرش می‌گوید: «پدرم قوی بنیه بود اما وقتی درباره کربلا شعر می‌خواند، اشکش در می‌آمد. برای من که او را قوی و زورمند می‌دیدم، دیدن اشک و اندوهش عجیب بود.
خیلی دلم می‌خواست بدانم آن کلمه‌های سیاهی که بر کاغذ دیوان صامت و قمری نقش بسته چه هستند و چه قدرتی دارند که پدر زورمندم را به گریه می‌نشاندند.» و این دلیلی بود برای این که او به محض فراگیری خواندن و نوشتن، سعی کند شعرهای این دو دیوان را بخواند. در مدرسه یکی از پایه‌های اصلی مشاعره بود، حافظ را می‌خواند و سعی می کرد اشعار آن را حفظ کند.

مصطفی، بعد از گذراندن شش سال ابتدایی، وارد دوره متوسطه شد. سه سال نخست را در دبیرستان ابن سینا گذراند. وی درباره کتابخانه این دبیرستان می‌گوید: «کتابخانه خوبی داشت، اما به سختی می توانستم از آنجا کتاب بگیرم، بسیاری از کتاب‌های آنجا را خواندم. کمبودها را هم با کرایه کردن کتاب و مطالعه سریع آن جبران می‌کردم. شبی یک ریال کرایه کتاب می‌دادم. خلاصه بعضی از کتاب‌ها را هم از بچه‌های اهل کتاب می‌شنیدم تا کرایه کمتری بپردازم.»
رحماندوست سه سال دوم دبیرستان را در دبیرستان امیرکبیر در رشته ادبی گذراند. به گفته خودش آن دبیرستان کتابخانه نداشت و با کوشش و تلاش وی و کمک بسیار آقای اکرمی -‌که خودش هم کتابخانه‌ای در بالا خانه مسجد میرزا تقی همدان راه انداخته بود به نام کتابخانه خرد-‌ کتابخانه‌ای را بر پا کرد که بیشتر کتاب‌هایش مذهبی بودند.
مصطفی رحماندوست در دوره دبیرستان به تشویق پدرش، مدتی دروس حوزوی را خواند. در این دوره سه معلم داشت و بهترین آن‌ها طلبه‌ای افغانی بود که سطح را نزد آن‌ها به پایان رساند در سال‌های آخر دبیرستان به موسیقی و نقاشی روی آورد اگرچه وی در نقاشی پیشرفتی نداشت اما در موسیقی تا جایی پیش رفت که در مراسم مدرسه، سنتور می‌زد.

در سال ۱۳۴۹ برای ادامه تحصیل به تهران آمد و در دانشگاه در رشته زبان و ادبیات فارسی مشغول به تحصیل شد. حضور او در تهران فرصتی بود برای آشنایی با دکتر علی شریعتی، شهید استاد مرتضی مطهری و شهید دکتر بهشتی. وی در این باره می‌گوید: «رفت و آمد به جلسه‌های درس این بزرگواران و شرکت در محافل و مجالس ادبی و هنری آن روزگار، باعث شد که خوشه‌های ارزشمندی از خرمن آگاهان و آگاهی‌های دیریاب بیندوزم.»

وی تحصیلات خود را تا پایان مقطع دکتری ادامه داد. اولین نوشته رحماندوست در دوران دبیرستان به چاپ رسید و در اواخر دوره دانشجویی، ادبیات کودک و نوجوان را شناخت و تصمیم گرفت که در ره‌پوی این راه باشد. رحماندوست می‌گوید: «روان‌شناسی خواندم؛ ساده‌نویسی کار کردم؛ کتاب های بچه‌ها را ورق زدم؛ معلم بچه‌ها شدم؛ چند جا درس دادم؛ اول قصه نوشتم: سربداران و خاله خودپسند و بعد، شعر سرودم.»

مثل مدیر برنامه کودک سیما، مدیر مرکز نشریات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، سردبیر نشریه پویه، مدیر مسوول مجله‌های رشد، سردبیر رشد دانش‌آموز، سردبیر سروش کودکان.۳۰ سال است که مصطفی رحماندوست بدون وقفه برای بچه‌ها کار می‌کند و همه مشاغل وی به ادبیات کودک و نوجوان مربوط است.

در سه سالی که وی مدیر کل دفتر فعالیت‌ها و مجامع فرهنگی بود، شرح وظیفه دفتر را تغییر داده و به انتقال ادبیات برگزیده کودک و نوجوان ایران به زبان‌های دیگر کمر همت بست، از فعالیت‌های دیگر رحماندوست می‌توان به عضویت در هیات‌های داوری کتاب سال، جشنواره کتاب و مطبوعات کودکان، عضویت در هیات‌های داوری، جشنواره‌های بین‌المللی فیلم کودکان، عضو شورای موسیقی کودکان و… اشاره کرد.

رحماندوست تلاش زیادی کرده است تا راه برای آن‌هایی که واقعا دل سوخته بچه‌ها هستند و کمر بسته‌اند تا به شعر و قصه کودکان و نوجوانان بپردازند، هموار شود. به همین منظور جلسات زیادی برای آموزش شعر و قصه به جوانان با استعداد دایر و جلسات نقد قصه و شعر بسیاری را به پا کرده است. وی هم‌اکنون فقط می‌نویسد و می‌سراید و در حال تهیه یک بسته آموزشی بزرگ برای کودکان شش ساله است.

وی کتابخانه‌ الکترونیکی کودکانه‌ای را چهار سال پیش راه‌اندازی کرده به نام «دوستانه» که قصد دارد گزیده آثار تالیفی کودکان و نوجوانان را در این تارنمایه بین‌المللی وارد کند تا همه بچه‌ها بتوانند از طریق رایانه به کتاب خودشان دسترسی پیدا کنند. تاکنون ۱۱۴ عنوان کتاب از مجموعه شعرها، قصه‌ها و ترجمه از وی به چاپ رسیده است و ۱۰ اثر دیگر نیز زیر چاپ دارد که مهم‌ترین آن‌ها «فرهنگ آسان» است برای بچه‌های کلاس چهارم به بالا و «فرهنگ ضرب‌المثل‌ها» برای بچه‌های دوره راهنمایی و چهار مجموعه شعر تازه. رحماندوست همچنین قرآن کریم را مطابق سن نوجوانان، ترجمه کرده است

لیلا طبسی :
سلام و وقت بخیر

جناب آقای رحماندوست ،از نظر شما ادبیات کودک و نوجوان از سال های گذشته تا کنون چه تغییراتی کرده است ؟

به یک معنا ادبیات کودک از هفت هشت سال گذشته تاکنون تغییر چندانی نداشته است . اما نسبت به سال های بعد از انقلاب تغییر کرده . ان زمان ترجمه در ادبیات کودک کم بود ،اما بعد به تعادل رسید . از نظر محتوا اگر بخواهیم بررسی کنیم ادبیات کودک پس از انقلاب موضوع محور بود ٬پیام محور بود ،بیشتر پیام می داد تا پرورش . اما بعد آرام آرام به این نکته رسیدند که این گونه نباید باشد . حتی اگر بخواهیم پیامی در شعر کودک منتقل کنیم باید به صورت غیر مستقیم باشد . در سال های گذشته ادبیات کودک و نوجوان بود ٬اما ادبیاتی برای خردسال نبود و یا بسیار کم بود . من سعی کردم کارهای ادبی برای خردسال هم داشته باشم . اکنون گروه سنی خردسال خود به سه گروه تقسیم می شود و نسبت به سال های گذشته علمی تر شده است .

آیا کتاب هایی که در حال حاضر در حوزه ی کودک چاپ می شوند ،رضایت بخش هستند ؟

این موضوع خود به شاخه های گوناگون تقسیم می شود .
۱. کتاب های کودک از نظر گرافیک و صفحه ارایی بسیار عالی شده اند .
۲. از نظر شعر کارهای کودک بسیار پیشرفت کرده اند .
۳. از نظر زبان ،خیلی خوب نیستند و مشکل هایی هست . چرا که بیشتر شعرها برای کودکان به زبان محاوره است . این زبان مخصوص خردسال است و برای کودکان باید به زبان معیار شعر سرود .
۴. از نظر تیراژ ، وحشتناک است. از ده هزار به هزار رسیده است . این موضوع نشان دهنده ی این است که سطح مطالعه پایین امده است . تنوع در در کتاب کودک بالا رفته است ، اما سطح مطالعه رضایت بخش نیست . مردم بیشتر برای کتاب های کمک درسی هزینه می کنند که باعث شده توانایی انها برای خرید کتاب های دیگر پایین باشد .

به عنوان یک فرد که در حوزه ی کودک به صورت تخصصی کار کرده است ، از نظر شما برنامه های صدا و سیما برای کودکان چگونه است ؟

صدا و سیما از کودکان ما پنجاه سال عقب است . از نظر من صدا و سیما هیچ برنامه ای برای رساندن کودکان حتی از نقطه ی a به b نداشته است . بچه ها و خانواده های ما با این شرایط ترجیح می دهند شبکه های خارجی را بیشتر تماشا کنند تا شبکه های ایرانی .

چه پیشنهادی برای برنامه سازهای کودک دارید ؟

برنامه ساز های ما چه در سینما و چه در شبکه های کودک خوب می توانند برنامه بسازند ،اما برنامه ی خوب ندارند . باید یک اتاق فکر باشد و گروهی متفکر خارج از مسایل سیاسی برنامه هایی بسازند که برای آینده ی بچه ها یک برنامه ی کلان ملی باشد . برنامه ای که کودکان را از نقطه ی a به یک نقطه ی مطلوب برساند مسلما برنامه ای مذهبی ،سیاسی نیست . ما باید برنامه هایی اماده کنیم که با ان ها بتوانیم کودکانمان را برای حضور در جامعه ای جهانی اماده کنیم .

از نظر شما یک ترانه ی کودکانه برای برنامه های ویژه ی کودک باید چگونه باشد ؟

• اول باید حتما مناسب گروه سنی مخاطب باشد .
• دوم ،کاملا بر مبنای موسیقی ایرانی باشد نه موسیقی فرنگی .
• سوم، شادی و نشاط داشته باشد ،چرا که بچه های ما نیاز به شادی بسیار دارند .

مصاحبه شونده : مصطفی رحماندوست

مصاحبه کننده : لیلا طبسی