ارتقا کیفیت آثار رسانه ای کودک و نوجوان،با رویکرد تولیدات مشترک بین المللی در وبیناری انجمن تخصصی کودک و رسانه به مناسبت هفته کودک و هفته نوجوان

ارتقای کیفی آثار رسانه ای کودک و نوجوان، با رویکرد تولیدات مشترک بین المللی
دبیر: دکتر معصومه مرادی استاد دانشگاه نویسنده و شاعر حوزه کودک
کارشناس:دکتر علیرضا سبحانی نسب مدیر انتشارات جمال فعال حوزه نشر در سطح بین الملل
کارشناس:دکتر مریم جلالی دانشیار دانشگاه شهید بهشتی نویسنده کتاب کودک و نوجوان

تاریخ برگزاری: شنبه ۲۸ مهرماه ۱۴۰۳ از ساعت ۲۰ تا ۲۲
در گوگل میت به نشانی: https://meet.google.com/sza-teuj-zaz
انجمن تخصصی کودک و رسانه www.koodak.tv

اگر بخواهیم نقد منصفانه‌ای بر چاپ و انتشار آثار کودک و نوجوان داشته باشیم می‌توان گفت، نویسندگان بسیار خوبی در کشور به خلق آثار می‌پردازند اما متأسفانه به دلیل عدم پخش و توزیع مناسب کتاب در سطح کشور به ویژه کتاب‌های خوب کودک و نوجوان این حوزه از ادبیات با مشکلات بسیار اعم از افزایش میزان آثار ترجمه نسبت به تألیف مواجه است.

خبرنگار خبرگزاری فارس برای بررسی میزان آثار ترجمه و دلایل افزایش این آثار در کشور با برخی از نویسندگان این حوزه که در ترجمه کتب نیز دستی دارند به گفت‌وگو نشسته که ذیل آن را می‌خوانید:

هادی خوزشاهیان یکی از نویسندگان و شاعران خوب ادبیات کودک و نوجوان است که تاکنون از این نویسنده آثاری نظیر «روی تن این تخته سیاه»، «با اجازه دبیر هندسه»، «دود، بوق، ترافیک»، «پیراهن و کفن»، «دردسر دوقلو» و رمان «مامان را ببخشید» منتشر و به مخاطبان کودک و نوجوان ارائه شده است.

او درباره وضعیت ادبیات «کودک و نوجوان» کشورمان، اینگونه می‌گوید: اگر بخواهیم ادبیات کودک و نوجوان را با ۳۰ سال گذشته یعنی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی مقایسه کنیم، این ادبیات رشد روز‌افزونی داشته است اما در مقیاس جهانی،‌ هنوز نتوانسته به جایگاه قابل قبولی دست یابد و ادبیات «کودک و نوجوان» ایران در سطح جهان، ادبیات مطرحی نیست.

* جایگاه خوب شعر «کودک» و رمان «نوجوان» در کشور

خوزشاهیان معتقد است، شاید تاکنون چندین اثر ادبیات «کودک و نوجوان» توانسته‌‌اند در سایر کشورهای جهان حائز جایزه یا رتبه شوند و یا تصویرگری‌های کتاب این گروه سنی در سطح جشنواره‌های جهانی، رتبه‌های برتر را کسب کرده است اما هنوز نتوانسته‌ایم ادبیات «کودک و نوجوان» خود را به جهانیان بشناسانیم.

وی ادامه می‌دهد: اگر آثار این گروه سنی را بخواهیم با سایر کتاب‌های منتشر شده در حوزه‌های مختلف مورد مقایسه قرار دهیم، باید بگویم ادبیات «کودک و نوجوان» در کشور از شرایط مطلوبی برخوردار است یعنی در حوزه شعر کودک، شاعران بسیار خوب و مطرحی هستند که توانسته‌اند عناوین بسیار خوبی را در طول سال منتشر می‌کنند.

این نویسنده می‌گوید: وضعیت رمان نوجوان در کشور از شرایط نسبتاً خوبی برخوردار است اما متأسفانه در حوزه شعر «نوجوان» از جایگاه مطلوبی برخوردار نیستیم به گونه‌ای دیگر باید گفت، کشور در تولید داستان کودک به آن شکل و شمایل نسبت به شعر کودک، فعال و جاری نیست.

بر اساس این گزارش، ادبیات هر کشوری نشانگر فرهنگ و تمدن آن کشور محسوب می‌شود، با توجه به اینکه ما هنوز معتقدیم که ادبیات کشورمان را هنوز نتوانسته‌ایم به خوبی به کودکان و نوجوانان این مرز و بوم بشناسانیم چگونه انتظار می‌رود که این ادبیات را به جهانیان معرفی کنیم.

متأسفانه برخی از نویسندگان با توجه به توانایی نگارش اثر، به دلیل اینکه ترجمه آثار برای آنها سودآور است به این امر اهتمام دارند و این رویه را حتی می‌توان در برخی از نویسندگان و شاعران سرشناس ادبیات کودک و نوجوان نیز مشاهده کرد.

* تنوع موضوعی داستان‌های «نوجوان» سایر کشورها بسیار بیشتر از ایران است

خوزشاهیان درباره دلایل عدم افزایش تولید رمان و شعر نوجوان، بیان می‌کند: تنوع موضوعی داستان‌ها و رمان‌های گروه سنی «نوجوان» سایر کشورها بسیار بیشتر از ایران است یعنی تنوع موضوعی که در رمان «نوجوان» دنیا وجود دارد، در کشور نیست به طور مثال داستان‌هایی همانند «هری پاتر» اصلاً در داستان‌های ایرانی مشاهده نمی‌شود.

وی معتقد است، در دنیا گاهی اوقات کتاب‌هایی مطرح می‌شوند و ما در کشور آنها را ترجمه می‌کنیم اما هیچگاه کارهای ضعیف سایر کشورها را مشاهده نمی‌کنیم اما رشد دنیا در ادبیات کودک و نوجوان بیشتر به تنوع موضوعی در تولید آثارشان مربوط می‌شود به گونه‌ای دیگر کشور ادبیات این گروه سنی را چندین قرن دیرتر از سایر کشورها آغاز کرده است.

به گزارش فارس، کشورهای مختلف برای ترویج فرهنگ و حتی تفکرات مثبت و منفی خود تلاش می‌کنند که به ادبیات و تمدن شهر و یا کشور مربوطه نزدیک شده و با ادبیات آن کشور در دل و جان مردم رخنه کرده و آداب و رسوم و حتی دین و آئین خود را به آنها القاء کنند.

بعد از انقلاب اسلامی هجمه تفکرات دشمن بر نابودی اسلام و نظام انقلاب اسلامی بود و هست و تنها راه برای نابودی اسلام از نظر آنها، ره‌اندازی جنگ نرم بود به همین منظور نویسندگانی همانند «پائولوکوئیلو» به نگارش اثر در باب فرقه‌های گوناگون پرداختند و مقابله با اسلام را سرلوحه آثار خود قرار دادند اما متأسفانه بی‌اطلاعی برخی از متولیان فرهنگی و عدم توجه به حوزه ادبیات، موجب شد تا آثار مشکل‌دار غربی و به ویژه فرهنگ و تمدن غربی در کشور توسعه یابد.

* ادبیات کودک ایران معیار جهانی ندارد/نویسندگان محیط کودک امروز را نمی‌شناسند

در این راستا یکی دیگر از نویسندگان کشورمان یعنی «ماندانا زندی»، که علاوه بر قلم زدن در حوزه ادبیات بزرگسالان به نگارش کتاب برای مخاطبان کودک و نوجوان نیز اهتمام دارد، درباره دلایل افزایش آثار ترجمه کودک و نوجوان نسبت به آثار تألیفی، عنوان می‌کند: معتقدم مهمترین دلیل در جذب مخاطبان به آثار ترجمه، پایین بودن کیفیت آثار تالیفی در بازار است یعنی برخی از نویسندگان عرصه ادبیات «کودک و نوجوان» هنوز نتوانسته‌اند خود را با معیارهای جهانی و استانداردهای آن وفق دهند.

وی اضافه می‌کند: شاید عمده‌ترین دلیل آن باشد که نویسندگان این رده‌های سنی هنوز در حال و هوای کودکی خودشان سیر می‌کنند و هنوز به خیال محیط‌های کوچک شهرهای دور و بعضاً روستاهایی که در آن روزگار کودکی را سپری کرده‌اند، می‌نویسند به نوعی دیگر مطالبی نظیر آواز پرندگان و صدای شرشر آب و کدخدا که هنوزه دغدغه‌های ذهنی آنها است برای کودکان این دوره که کوچک‌ترین سرگرمی‌شأن کامپیوتر و اینترنت است پوچ و بی‌معنا است.

* پایین بودن کیفیت آثار تألیف، ذائقه مخاطب را به سمت مطالعه کتاب ترجمه کشانده است

به گفته زندی، متأسفانه در کشور در زمینه تصویرگری بسیار ضعیف هستیم، با نگاهی گذرا به کتاب کودک می‌بینیم اغلب همان «حسنی» را در لباس ساده روستایی و لب خندان به تصویر کشید‌ه‌اند، لباس‌هایی که شاید برای خود روستاییان هم دیگر نامأنوس و ناآشنا باشد؛ دلیل دیگر می‌تواند این باشد که اغلب کتاب‌های این رده سنی آهنگین و شعرگونه هستند که این هم برای نسلی که پیش رو داریم بی معنا و خالی از هر جذابیتی است.

* کتاب «هری پاتر» جایگزین زیباترین افسانه‌های تاریخی کشور شده است

وی بیان می‌کند: بهتر است این را فراموش نکنیم که در کشور اساس چاپ و نگارش آثار این رده سنی ملزوم داشتن پیام‌های اخلاقی و بعضاً ترویج بهداشت و نظم است که این به خودی خود باعث پس‌زدن مخاطب می‌شود. دلم از این می‌سوزد که خود ما زیباترین افسانه‌ها را در گنجینه تاریخی کشورمان داریم و آن وقت نوجوان ایرانی پولش را بالای خریدن کتاب داستان «هری پاتر» خرج می‌کند، باید بگویم «از ماست که بر ماست» یعنی توجه مخاطبان به کتاب‌هایی نظیر «هری‌پاتر» به نویسندگانی مربوط می‌‌شود که نتوانسته‌اند جایگزین مناسبی برای مطالعه این گروه سنی قرار دهند.

این گزارش حاکی از آن است، با توجه به صحبت‌های این نویسنده در اینجا این سؤال مطرح است که چرا مخاطبان کودک و نوجوان کشورمان به مطالعه کتاب‌های ترجمه همانند «هری پاتر» بیشتر از کتب نویسندگان بومی توجه دارند که برخی از دلایل آن را ماندانا زندی بیان کرد اما نکته اصلی این است که یکی از ترویج دهندگان آثار ترجمه خود ما هستیم یعنی وقتی نویسنده و مترجم به جای اینکه تلاش کند تا طبق ذائقه مخاطب به نگارش اثر بپردازد سعی می‌کند بیشترین وقت خود را صرف گزینش و ترجمه آثار کند.

در این راستا برخی از نویسندگان دلیل توجه به آثار ترجمه را عدم تأمین معیشت از سوی متولیان فرهنگی را بیان می‌کنند که تأملی بر آن وارد است اما اگر بخواهیم کمی منصفانه‌تر صحبت کنیم باید گفت که افسانه‌ها و کتاب‌های کهن بسیاری در ایران وجود دارند که ما نسبت به أنها بی‌توجه هستیم یعنی برخی از ناشران بزرگ این حوزه به جای اینکه نویسندگان زیرمجموعه کاری خود را به سمت خلق آثار ادبیات کهن کشور سوق دهند به دلیل اینکه حق‌التصویر نکنند، ترجمه را سرلوحه همه کارهای خود قرار می‌دهند که توجه به این امر برای ادبیات «کودک و نوجوان» کشورمان بسیار مضر است.  

در ادامه این گزارش «نرگس آبیار»، نویسنده و مستندساز اینگونه بیان می‌کند: تولید آثار برای گروه سنی «کودک و نوجوان» تقریباً از دهه هفتاد به این طرف از رشد بسیار خوبی برخوردار بوده است، یعنی می‌توان گفت در این حوزه هم کیفیت آثار و هم کمیت آن رشد یافته است و نویسندگان بسیار خوبی به عرصه تولید و ترجمه آثار کودک و نوجوان روی آورده و آثار ارزشمندی را منتشر کرده‌اند.

* حجم آثار ترجمه در عرصه رمان نوجوان بیشتر از تألیف آن است

وی معتقد است: متأسفانه هنوز شاهد افزایش حجم آثار ترجمه نسبت به تألیف هستیم به طوری که حتی در عرصه رمان نوجوان نیز حجم آثار ترجمه بیشتر از تألیف آن است اما اکنون نویسندگان با همت چندین ناشر اعم از «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» و اخیراً «حوزه هنری» و «سوره مهر» وارد فضای رمان نوجوان شده‌اند.

* چاپ آثار ترجمه برای ناشران ایرانی با صرفه‌تر از انتشار کتاب‌های تألیف است

معتقدم افزایش میزان ترجمه بر تألیف به استقبال ناشران از این آثار بستگی دارد، چرا که چاپ و انتشار آثار ترجمه برای ناشر از هزینه کمتری نسبت به تألیف برخوردار است؛ یعنی ناشران برای چاپ و انتشار آثار ترجمه تنها باید به ارائه حق‌الترجمه بپردازند و برای تصویرگری هزینه‌ای را پرداخت نمی‌کنند.

وی اضافه می‌کند: در چاپ آثار ترجمه، هزینه‌های تصویرگری توسط ناشران قبلی که کتاب‌های آن توسط مترجم ترجمه می‌شود، پرداخته شده است و ناشر ایرانی تنها به ارائه حق‌الزحمه ترجمه اثر می‌پردازد، اما برای کار تألیفی هم هزینه دریافت حق‌التألیف و هم هزینه حق‌التصویر باید توسط ناشر پرداخت شود، به همین منظور استقبال ناشران کودک و نوجوان از آثار ترجمه بسیار بیشتر از کتاب‌های تألیف است.

* نویسندگان باید ذائقه و سلیقه مخاطبان را ارتقاء دهند

آبیار ادامه می‌دهد: تولید آثار تألیفی برای ناشران کشور هزینه‌بر است، مضاف بر اینکه بعضی از آثار ترجمه از طرفداران خوبی برخوردار است که از جمله آن می‌توان به ترجمه آثار در ژانر «وحشت» اشاره کرد یعنی برخی از مخاطبان به مطالعه آثار در ژانر وحشت علاقه بسیار دارند اما بنده به شخصه خیلی معتقد این امر نیستم که حتماً نویسندگان و مترجمان طبق سلیقه مخاطبان رفتار کنند، بلکه معتقدم باید فرهنگ‌سازی برای ارتقای سلیقه و ذائقه مخاطب صورت گیرد.

به گفته وی، بیشتر آثاری که برای گروه سنی کودک و نوجوان منتشر می‌شود از زبان انگلیسی به زبان فارسی تبدیل می‌شود که قاعدتاً فرهنگ و آداب و رسوم آن کشور را نیز در این آثار به سهولت می‌توان مشاهده کرد.

این گزارش حاکی از آن است، اکثر نویسندگان و مترجمان کتاب «کودک و نوجوان» از اینکه تعداد آثار ترجمه بر تألیف غلبه کرده است، اطمینان کامل دارند و مشکل ازدیاد این امر را نیز به عدم بی‌توجهی نویسندگان به ادبیات و فرهنگ کهن این مرز و بوم می‌دانند اما در اینجا این سؤال مطرح است که آیا بی‌توجهی متولیان فرهنگی کشور به ادبیات این گروه سنی در اشاعه فرهنگ غرب در آثار ترجمه تأثیرگذار است؟.

از چند سال اخیر تاکنون در کشور جلسات و برنامه‌های مختلفی نظیر کتاب سال و یا کتاب فصل جمهوری اسلامی ایران برپا می‌شود که همه حوزه‌های ادبیات توسط کارشناسانی خبره و کاردان مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرند اما آیا تاکنون متولیان فرهنگی کشور تلاش کرده‌اند تا برای ترویج فرهنگ کتاب‌ و کتابخوانی بین کودکان و نوجوانان و بررسی آثار آنها به صورت مجزا، جایزه و یا مراسم خاصی را به این بخش اختصاص دهند؟