صفحه اصلی > بانک اطلاعات > مقالات > شعر کودک ابزاری کارآمد برای حفظ زبان ها و گویش ها

شعر کودک ابزاری کارآمد برای حفظ زبان ها و گویش ها

شعر کودک در ایران همواره در قالب زبان رسمی کشور و یا به صورت محاوره با گویش تهرانی به مخاطب عرضه شده است.

شعر کودک در زمان هایی شاعران و فعالان فرهنگی به این ضرورت پی بردند که یکی از امکان های حفظ زبان های بومی، استفاده از آن ها در شعر کودک است. یکی از نوآوری های شعر کودک بعد از انقلاب، توجه به زبان ها و گویش های مختلف ایرانی است.

به گفته ی معصومه مرادی عضو انجمن تخصصی کودک و رسانه گرچه این میزان توجه به رغم ظرفیت های بزرگ کشور کم است، می تواند نوید بخش نگاه تحولی در توجه به گنجایش ها و گنج های زبانی ایران باشد. شاعران شعر کودک با دو رویکرد به زبان ها و گویش ها در شعر کودک پرداخته اند.

دسته ای شعرهایی را کاملا به یک زبان و گویش خاص برای مخاطب سروده اند و گروهی دیگر در لابه لای شعرهایی با زبان فارسی معیار، به گویش ها و زبان ها اشاره کرده اند. یحیی علوی فرد از شاعرانی است که چند مجموعه شعر به زبان کردی کرمانجی برای کودکان سروده است:

Kur kur kure min/ kec kec keca min/ qam qam de rabe/bi re keve li ba min

پسر پسر پسر من/ دختر دختر دختر من/ قام قام بلند شو/ راه برو جلو چششم (علوی فرد ، ۱۳۹۵ن: ۱)

Seran bibine/hinek girej in/hinek ci saf in /hinek ci gej in

Sere te paqij/ sers te saf e/weki gulan e/ ci bafe bafe

سرها را ببین/ بعضی ها کثیف اند/ بعضی ها مرتب اند/ بعضی ها به هم ریخته اند

اما سر تو تمیز است/ سر تو مرتب است/ مثل گل هاست/ رشاه رشته و لایه لایه است

(علوی فرد،۱۳۹۵ س: ۱۲)

شعر زیر از احمد خدادوست نیزدر قالب چارپاره و به زبان گیلکی سروده شده است

عینه امی مار
اونه سینه پور
اونه مو، جنگل
اونه چوم، چشمه
امی خُرمه مار
اما گولیم، اون

شاد و خنده رو
جه گوله خوشبو
اونه دیل، دریا
اونه دیم صحرا
پِیله ایرانه
عینه وارانه

.مانند مادر ما شاد و خنده روست/ سینه اش پر از گل های خوش بو/ مویش جنگل است/ دلش دریا/ چشمش چشمه است/ صورتش دریا/ مادر خوب ما/ ایران بزرگ است/ ما گلیم/ او مانند باران است.(خدادوست، ۱۳۹۷)

مجموعه ئی دانه پالتوی ورف، چیری میری، اَدَرا واکون باد بایه از دیگر مجموعه های منتشر شده شعر کودک به زبان گیلکی است.
در کنار حفظ زبان ها و گویش های محلی ایرانی، استفاده از آن ها کودکان را با فرهنگ های خاص مناطق، جغرافیا، آداب و رسوم و غذاها آشنا و پیوند بین نسل‌ها را مستحکم می کند. زبان سمنانی از دیگر زبان هایی است که شعر کودک را تجربه کرده است. این زبان که در سال ۱۳۹۴ به عنوان میراث فرهنگی ناملموس و اثر معنوی به ثبت رسیده است، در حال احیا در شعر کودک منطقه است:

دارِه تَم مِبو تووِستون
اَیَن وِلون ؛ تواَن وِلِه
خیلی قشنگ تَه کیف کَه یِه
تَرَه بایون خورَه اِسَه
بَبَه نَنِن تو بوسا کَه
مِشَه بیرین بیسمیلّا با

هَما دیم ماشو وِلِستون
چه بویی دار چه خوشکلِه!
قشنگتِری تَه جیف کَه یِه
مِشَه وَختی تومدرسَه
خانومینَه سلام هاکَه
وِلین واری همیشَه با

تابستان داردتمام می شود/گلستان روی ما باز می شود/منم گلم تو هم گلی/چه خوش بویی، چه خوشگلی/کیفت چقدر قشنگ است/جیبت قشنگتر از آن است/به تو خوب است حالا بگویم/وقتی مدرسه می روی/بابا ومامان را ببوس/به خانم سلام کن/بیرون می روی بسم الله بگو/همیشه مثل گل باش(دولتیان، ۱۳۹۸: ۷۰-۶۹)

نشریه های فعال کودک نیز در ترویج گویش های نواحی نقش داشته اند. نشریه آبنبات که در خراسان منتشر می شود از این نشریه هاست که شعرهایی در قالب گویش مشهدی منتشر کرده است:

مشهدمان چه باصفا چه خوبه
از حرم آقا بیگیر تا شاندیز
حرم نگو یه تیکه از بهشته
میون صحنا دلته پر مِدی
کوسنگیشه ببین چقد قشنگه
باغ وکیل آباده و چالی دره
صاحب شهرمان امام رضایه
یادت نره زرشک و زعفرون رِه

میون شهرا تکه او خدایی
تا طرقبه، به به عجب صفایی
پاتِه که مِگذری دلت وامِره
قاتی کفترا او بالا مِره
یا پارک ملت که بری پیاده
بری حالت جا میِه خیلی ساده
بره همی شهر ما با صِفایه
اینایه که سوغات شهر مایِه
(عاطفه بیات، آبنبات)

دسته ای دیگر از شاعران، در لابه لاهای شعرهایی که به زبان معیار سروده اند از جملات، عبارات یا کلمات محلی استفاده کرده اند. فراوانی این نوع آثار نسبت به دسته اول بیشتر است و در برخی موارد زبان های غیر ایرانی انگلیسی و عربی را تجربه کرده است.

مهری ماهوتی در کتاب بوریم بازار در خلال روایتی از بازارهای روزانه استان مازندران واژه ها ی بومی آن اقلیم را در شعر آورده است:

هر گوشه این سه شنبه بازار
این ماهی تازه می فروشد
بابا شمد و تغار دارد
بازار شده پر از صدایش

پیچیده صدای غاز و اردک
آن ترشِ انار و زالزالک
آورده کَچه، گلیم و قلیان
«ارزان بدهم تِه جانِ قربان»
(ماهوتی،۱۳۹۵: ۱۲)

عاطفه بیات در شعر زیر با تمهیدی شاعرانه به گویش مشهدی توجه کرده است:

مادر بزرگ خوبم
با لهجه ی قشنگش
می‌گه: « وخه عزیزُم
موزی برَت گذاشتُم
کیشته هایم تو سلّه
بشین بخور مادر جان
می گم شیرین شمایید
قند و نباته واسم

خیلی شیرین زبونه
چه حرفایی می دونه
دور سرت بگردُم
با کیس و مغز بادُم
تو خیزه پایینه
ببین چقد شیرینه»
با لهجه تون مادر جون
لهجه مشهدی تون
(آبنبات، ۱۴۰۰)