چرا «شعر نوجوان» موردتوجه نیست؟
در نشست تخصصی «شعر نوجوان ازمنظر مخاطب و جایگاه امروزی آن»، افسون امینی درباره «شعر نوجوان، سرگردانی میان متن و مخاطب» و حسین تولایی درباره «واکاوی جهان در تجربه-سروده‌های نوجوانان» به سخنرانی پرداختند.
دراین نشست تخصصی که در محل انجمن نویسندگان کودک‌ونوجوان برگزار شد، افسون امینی؛ شاعر، نویسنده و مدرس دانشگاه علامه طباطبایی گفت: «حرف‌زدن درمورد شعر نوجوان، بی‌نیاز از صحبت‌کردن درباره شعر کودک نیست؛ به‌ویژه‌که منابع ما در حوزه شعر نوجوان اندک است».
او با اشاره‌به سیر تاریخی شکل‌گیری شعر نوجوان افزود: «شعر کودک برخلاف داستان کودک که به‌شکل خودجوش مسیر خود را طی کرد، به‌صورت خودجوش شکل نگرفت. پس‌ازانقلاب مشروطه، نیاز متولیان مدارس و کودکستان‌ها به تولید شعر برای دانش‌آموزان، باعث شکل‌گیری شعر کودک و تولید محتوا دراین‌دوره شد. دراین‌میان، رواج ترانه‌های عامیانه دوره مشروطه و گسترش کار ترجمه نیز تأثیر بسزایی داشتند». این نویسنده خاطرنشان کرد: «دراین‌دوره شعر نوجوان وجود نداشت، چراکه اصولاً مفهوم نوجوانی دراین‌دوره هنوز شکل نگرفته بود و مخاطبان به دو گروه بزرگ‌سالان و کودکان تقسیم می‌شدند.
گاه شعر برخی شعرای بزرگ‌سال که ازنظر زبانی و محتوایی اشعارشان برای نوجوانان قابل‌فهم بود، مثل پروین اعتصامی در حوزه شعر نوجوان موردتوجه قرار می‌گرفت». پژوهشگر حاضر دراین‌نشست افزود: «پیشرفت علم روان‌شناسی و آشنایی با دیدگاه‌های کسانی چون ژان پیاژه و نیز دومین سمینار ملی ادبیات کودک شورای کتاب کودک در سال ۱۳۴۶ که بخش مهمی از آن مختص شعر کودک با سخنرانی عباس یمینی شریف بود، زمینه توجه به شعر نوجوان را فراهم کرد. در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ افرادی مثل محمود کیانوش به‌صورت جدی وارد حوزه شعر کودک‌ونوجوان شدند. کیانوش تحت‌تأثیر نظریه رشد پیاژه و ادبیات ترجمه، نخستین شاعری است که به‌طورجدی سراغ شعر نوجوان رفت و اولین کتاب شعر نوجوان را باعنوان «آفتاب خانه ما» منتشر کرد.
نکته قابل‌توجه درمورد شعر کودک در ایران، پشتوانه پژوهشی آن، قبل از رواج و گسترش آن در بین شاعران کودک است. دو کتاب «نیم‌قرن در باغ شعر کودکان» از عباس یمینی شریف و «شعر کودک ایران» از محمود کیانوش در زمانی منتشر شدند که شاعران کودک انگشت‌شمار بودند. امینی گفت: در دهه ۶۰ به‌دلیل تحولات سیاسی و اجتماعی‌ای که در جامعه رخ داد، نیاز بود تا آموزش‌وپرورش و نهادهایی مثل وزارت ارشاد و غیره توجه ویژه‌ای به جمعیت نوجوان داشته باشند؛ نسلی که درآن‌زمان به‌لحاظ کمیت، طیف وسیعی از جمعیت کشور را شامل می‌شد؛ بنابراین به شعر نوجوان توجه بیشتری شد و شاعرانی چون جعفر ابراهیمی، محمدکاظم مزینانی، وحید نیکخواه آزاد، جواد محقق، قیصر امین‌پور، افشین علاء و.… پای کار آمدند.
این شاعران متناسب با نیاز نوجوان آن‌روز شعر می‌سرودند؛ اگرچه هنوز اشعار آنان بین شعر نوجوان و شعر کودک یا بزرگ‌سال معلق بود. این مدرس دانشگاه تأکید کرد: از دهه ۷۰ شعر نوجوان رشد و جایگاه خود را پیدا می‌کند. دراین‌دوره کتاب‌های شعر نوجوان ازنظر ظاهری هم به ثبات می‌رسند و فونت و قطع آن‌ها برای مخاطب تعریف مشخصی می‌یابد، اگرچه هنوز نوسان‌هایی هست و گاه شعر نوجوانان، با تصاویر و قطع کتاب کودک منتشر می‌شود. از شاعران شاخص شعر نوجوان دراین‌دهه، می‌توان از بیوک ملکی، افسانه شعبان‌نژاد، افشین علاء، عرفان نظرآهاری، شاهین رهنما، آتوسا صالحی و محمدکاظم مزینانی نام برد. امینی یادآور شد: در دهه ۸۰ تعداد شاعران نوجوان بیشتر و آثار آنان متنوع‌تر شد.
ظهور شاعران توانمند دراین‌دهه، کتاب‌های شعر نوجوان را ازنظر مضمون، قطع و زبان با تنوع قابل‌توجهی همراه کرد. دراین‌دوره بسیاری از شاعران شعر کودک نیز، برای محک‌زدن خود وارد حوزه شعر نوجوان می‌شوند. بیشتر شاعران این‌دهه موفق‌اند و تا سال‌های بعد هم می‌مانند. از چهره‌های شاخص این‌دوره علاوه‌بر شاعران دهه ۷۰، می‌توان از مهدیه نظری، عباس تربن، حسین تولایی، مهدی مردانی، انسیه موسویان، غلامرضا بکتاش، علی باباجانی، کمال شفیعی و … نام برد. این شاعر باتأکیدبراینکه این‌روند در دهه ۹۰ هم ادامه یافت، گفت: با این‌تفاوت‌که از اواخر این‌دهه، این رشد کمرنگ می‌شود و ما با کتاب شعر نوجوان کمتری روبه‌رو هستیم و توجه ناشران به چاپ و کیفیت این‌نوع ادبی کمتر می‌شود.
افسون امینی در جمع‌بندی صحبت‌هایش گفت: ازنظر من مخاطب شعر کودک عام است، اما مخاطب شعر نوجوان خاص. کتاب‌های شعر کودک ازسوی والدین در هر سطح و طبقه‌ای برای سرگرمی و آموزش کودکان خریداری می‌شوند؛ اما شعر نوجوان باید توسط نوجوان علاقه‌مند به شعر خریداری شود. نوجوانی کتاب شعر می‌خرد که خودش اهل شعر و ادبیات باشد؛ بنابراین شعر نوجوان ازسوی ناشران با اقبال مواجه نیست. ازسوی‌دیگر، آشنایی ما با شعر نوجوان در سطح جهانی کمرنگ است. تنها تعداد کمی از مترجمان مثل رضی هیرمندی و مهدی مرادی به‌سراغ ترجمه شعر نوجوان رفته‌اند. در سطح جهانی نیز جوایز ادبیات کودک‌ونوجوان بیشتر معطوف به آثار کودکانه است تا آثار نوجوان. در گزارش روابط‌عمومی انجمن نویسندگان کودک‌ونوجوان از این‌نشست آمده است: افسون امینی که ۱۶۰ شعر از ۱۶ شاعر نوجوانان را گردآوری کرده و به چاپ سپرده، در آغاز سخنرانی از محمدهادی محمدی و زهره قائینی به‌خاطر تألیف مجموعه تاریخ ادبیات کودکان ایران که از منابع ارزشمند مرجع دراین‌حوزه است، سپاسگزاری کرد.
درادامه، حسین تولایی شاعر و پژوهشگر باتأکیدبراینکه در دهه ۸۰ شعر نوجوان در اوج خود بود و چهره‌های تازه و جوان دراین‌دوران درخشیدند، تأکید کرد: این‌روند روبه‌رشد از نیمه دوم دهه ۹۰ سیر نزولی به‌خود گرفت. به‌گونه‌ای‌که در سال‌های اخیر، چهره‌های جوان و موفق دراین‌زمینه کمتر دیده می‌شوند و شعر نوجوان هنوز با نام‌های شاعران پیشکسوت و شاعران اواخر دهه ۷۰ و ۸۰ به‌راه خود ادامه می‌دهد. ازنظر او؛ از دلایل مهم مشکل، کم‌رنگ‌شدن نشریات تخصصی نوجوانان، تعطیل‌شدن جشنواره مطبوعات کودک‌ونوجوان و البته افزایش جشنواره‌های مناسبتی است.
این پژوهشگر ادبی تصریح کرد: قطعاً یکی از دلایل اوج‌گیری شعر نوجوان در دهه ۸۰ حضور نشریات حرفه‌ای و موفقی مثل سروش نوجوان، آفتابگردان و نشریه دوچرخه بوده است. این نشریات درآن‌زمان جریان‌ساز بودند و توانستند حرکتی را در جامعه ایجاد کنند و افرادی مثل آتوسا صالحی، عرفان نظرآهاری، مهدیه نظری، عباسعلی سپاهی یونسی، انسیه موسویان، مهدی مردانی، عباس تربن، مهدی مرادی، فاصل ترکمن، کبری بابایی و … را به جامعه ادبی تحویل دهند. با تعطیل‌شدن این نشریات، شعر نوجوان هم جایگاه ویژه خودش را کم‌کم در بین ناشران از دست داد و چاپ کتاب شعر نوجوان هم با چالش جدی مواجه شد.
درحالی‌که نشریات کودک‌ونوجوان بیش از کتاب‌های این رده سنی می‌تواند در علاقه‌مندی این‌گروه سنی به حوزه‌های فرهنگی مؤثر باشد. او با طرح این سؤال که چرا شعر نوجوان امروز با مخاطب مواجه نیست؟ گفت: شعر نوجوان در میان نوجوانانی مخاطب دارد که دغدغه شعری داشته باشند؛ یعنی مخاطبان تخصصی. تعداد این‌افراد به‌گواه تعداد نوجوانان شاعر عضو کانون پرورش‌فکری کودکان‌ونوجوانان در سراسر کشور، دانش‌آموزان شرکت‌کننده در مسابقات سراسری فرهنگی‌وهنری در رشته شعر وزارتخانه آموزش‌وپرورش، شاعران نوجوان مرتبط با نشریاتی مثل دوچرخه، آفتابگردان و… کم نیست.
مضاف‌براینکه حتی اگر هم این‌تعداد کم باشد، جامعه موظف است برای آن‌ها خوراک لازم را تهیه کند. این شاعر سپس به تشریح پژوهش خود در نشریه دوچرخه در فاصله زمانی ۱۳۹۵ تا پایان ۱۳۹۹ پرداخت و گفت: براساس این پژوهش، در ۲۲۶ شماره منتشرشده نشریه دوچرخه، در بازه زمانی یادشده، ۷۱۵ شعر از ۱۶۸ نوجوان شاعر و علاقه‌مند به شعر براساس نظریه ارتباطی ربکا نای موردبررسی قرار گرفت و اشعار نوجوانان در حوزه ارتباطی به چهار دسته تعامل با خود، تعامل با خدا، تعامل با دیگری و تعامل با محیط تقسیم شدند.
براساس یافته‌های این پژوهش در فاصله زمانی مذکور طبق هسته مرکزی شعر نوجوانان، تعامل با دیگری با ۶۰ درصد فراوانی، بیشترین مضمون شعری نوجوانان را به‌خود اختصاص می‌داد و پس‌ازآن تعامل با محیط با ۲۳درصد، تعامل با خود با ۱۴درصد و تعامل با خدا با ۳ درصد به‌ترتیب، بیشترین فراوانی‌ها را دربرمی‌گرفتند. حسین تولایی تأکید کرد: درزمینه تعامل با دیگری، عاشقانه‌ها با فراوانی مطلق ۳۹۸ شعر، بیشترین درصد تعامل با دیگری را شامل می‌شدند؛ یعنی چیزی حدود ۵۵ درصد. این درحالی است که پروژه شعر عاشقانه نوجوان که در یکی از مؤسسات انتشاراتی دنبال می‌شد و بنا بود با همت گروهی از شاعران حوزه نوجوانان منتشر شود، با تغییر مدیریت آن انتشارات متوقف شد و ناشران دیگر هم از چاپ آن استقبال نکردند. این پژوهش باعنوان «نشریات کودک‌ونوجوان به‌مثابه راهنمایی برای مخاطب‌شناسی؛ موردمطالعه نشریه دوچرخه» پارسال در گاهنامه نقد کتاب کودک‌ونوجوان منتشر شده است. «انسیه موسویان» دبیری این‌نشست دوساعته را برعهده داشت.
برچسب ها : افسون امینی ، پژوهشگر ادبی ، دانشگاه علامه طباطبایی ، شاعر ، شعر نوجوان ، محتوای اشعار ، نویسنده ، واکاوی جهان در تجربه سروده های نوجوانان
تازه ترین ها
پیغام شما