امروز دیگر ابزاری مانند رایانه و پدیده هایی مثل اینترنت یکی از اجزای زندگی روزمره ما شده اند. در جامعه امروز تعاملات و روابط افراد برخی خانواده ها، چه در امور شخصی و چه در مسایل کاری به قدری با این ابزار گره خورده اند که حتی دیگر تصور وجود نداشتن رایانه و اینترنت در زندگی آنها غیرممکن است.

در عین حال این ابزار مانند تمام تکنولوژی های نوین دارای عوارضی است که بی توجهی به آن می تواند بسیار خطرناک باشد. جالب اینکه اینترنت به دلیل گستردگی خدماتی که به کاربران عرضه می کند و همچنین به دلیل فراگیری کاربرد آن در میان افراد در سراسر جهان، طبیعتا مستعد بروز عوارض و انحراف های بیشتری نسبت به سایر پدیده های نوین است. قطعا آسیب پذیرترین گروه در برابر این عوارض هم کودکان و نوجوانان هستند. در سال های اخیر در کشور ما نیز مانند بسیاری کشورها، چگونگی در اختیارگذاری اینترنت برای کودکان و نوجوانان، از دغدغه های مهم خانواده ها شده است. بیشتر والدین سعی می کنند با اعمال نظارت و محدودیت خطرهای اینترنت برای فرزند خود را به حداقل برسانند ولی بسیاری از آنها شیوه مناسب نظارت و اعمال محدودیت را نمی دانند تا حدی که در برخی موارد، اعمال شیوه های نادرست در این زمینه باعث نافرمانی نوجوان و بروز مشکلات حادتر می شود. اهمیت این موضوع باعث شد در “فرزندپروری” این هفته با دکتر پرویز رزاقی، روان شناس و مدرس دانشگاه در این مورد گفت وگو کنیم.

اعمال محدودیت برای کودکان و نوجوانان در استفاده از اینترنت و کامپیوتر لازم است یا نه؟

اگر بخواهیم یک تقسیم بندی کلی برای این موضوع داشته باشیم، ترجیح اول ما برای ایجاد محدودیت، انجام این کار با آموزش و آگاه سازی است یعنی باید با شرح خطرها، انحرافات و مشکلات احتمالی، کودک و نوجوان را قانع کنیم وارد سایت هایی که مناسب سن او نیست، نشود و خودش یک محدودیت خودخواسته ایجاد کند. این امکان حتی روی بیشتر موتورهای جستجوگر در اینترنت قرار داده شده که کاربر خودخواسته، با انتخاب گزینه موردنظر، جستجوی ایمن در سایت های اینترنتی داشته باشد

این اعمال محدودیت ها در خانواده چگونه باید باشد؟

همواره در اولین قدم تعامل را پیشنهاد می کنیم. ارتباط و تعامل والدین و نوجوان اگر اتفاق بیفتد و نوجوان آن را بپذیرد، بسیاری از مشکلات احتمالی برطرف خواهد شد. خانواده ها همچنین باید موقعیت و شرایط فرزند نوجوان خود را درک و با توجه به آن، محدودیت های خود را اعمال کنند. نکته ای که پدر و مادرها باید توجه ویژه ای به آن داشته باشند، این است که باید به این موضوع از منظر نوجوان نگاه کنند تا بتوانند تصمیم درست بگیرند و نیازهای واقعی او را همواره مدنظر داشته باشند. درنهایت اینکه والدین باید طوری رفتار کنند که در کنار فرزند خود باشند و او آنها را در مقابل خود حس نکند.

در مراحل بعد این برخوردها چطور باید باشد؟

والدین باید با لحن مناسب با نوجوان گفت وگو کنند. آنها می توانند با شرح موقعیت زمانی و مکانی، درک درستی از آسیب هایی که می تواند تهدیدش کند به او بدهند و شأن و جایگاهش را یادآوری کنند. همچنین پدر و مادر می توانند با جمله های مناسب مانند “به نظر تو بهتر نیست که…؟” یا “فکر نمی کنی مناسب تر باشد که…؟”، ذهن فرزند خود را درگیر این ماجرا و او را به صورت فعال با مساله روبرو کنند تا حس کند برای او شخصیت قائل شده اند. البته در برخی موارد هم لازم است قاطعانه برخورد و مثلا ورود به سایتی خاص برای نوجوان ممنوع شود.

والدین همواره باید آموزش و آگاهی را بر این برخوردها مقدم بدانند. وقتی نوجوان بداند چرا نباید وارد سایتی خاص شود و چه خطرهایی او را تهدید می کند، این کار را انجام نخواهد داد، حتی اگر اجبار و نظارت والدین را نداشته باشد. البته به این نکته هم باید توجه داشت که برخورد قاطعانه و منع مستقیم هم شرایط خاص خود را دارد.

چه شرایطی؟

اگر همواره برخورد منعی و اعتقاد داشته باشیم “فقط همین که من می گویم”، ممکن است باعث نافرمانی نوجوان شویم و مشکلات متعدد دیگری ایجاد شود. از روش منع نباید دائم استفاده کرد. همچنین اگر از انتخاب یک گزینه منعش می کنیم، حتما باید گزینه های متعدد دیگری به او معرفی کنیم تا قدرت مانور او زیادتر باشد و حس کند حق انتخاب هم دارد.

اگر والدین قصد دارند عوارض اینترنت و پدیده هایی مانند آن را برای نوجوان خود کم کنند برای این کار لازم است فرزندشان، آنها را دوست خود بداند و بداند که والدین صلاح او را می خواهند. بی تردید لازمه رسیدن به چنین باوری این است که پدر و مادر بتوانند ارتباط خوبی با فرزند خود برقرار کنند و با او دوست باشند. حتی اگر در مواردی از او تخلفی دیدند، نباید برخورد نامناسب و شدید داشته باشند. والدین می توانند با درک موقعیت نوجوان، ارزش های او را دریابند و از راه درست به حل مساله بپردازند.