اسماعیل شرعی:(نائب رئیس انجمن تخصصی کودک و رسانه)

کار انیمیشن مثل پرورش باغ گردوست

اسماعیل شرعی از جمله فعالان انیمیشن است که از دهه ۷۰ وارد این حوزه شده است. او تجربه‌های بسیاری در انیمیشن دارد و تقریباً موقعیتی در انیمیشن یا به قول خودش در عالم هنر نمانده است که تجربه نکرده باشد، ولی خودش می‌گوید بیشتر در حوزه تهیه‌کنندگی و مدیریت تولید موفق بوده است و کارنامه کاری‌اش هم این موضوع را تأیید می‌کند.

مدیریت تولید بیش از ۲۵هزار دقیقه تولید انیمیشن با تکنیک‌های مختلف از سال ۱۳۷۳ تاکنون، مدیریت تولید شرکت فرهنگی هنری صبا از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۵، بیش از ۲۰ انیمیشن کوتاه، راه‌اندازی واحد انیمیشن حوزه هنری در سال ۱۳۷۷ و مدیریت تولید انیمیشن سینمایی «تهران ۱۵۰۰» از جمله نقاط پررنگ کارنامه کاری اوست. با اسماعیل شرعی که در این دوره داور بخش مسابقه ملی جشنواره هم است، درباره نحوه ورودش به حوزه انیمیشن گپ زدیم و معلوم شد این استاد انیمیشن هیچ محدودیتی برای هنرمند قائل نیست.

شما سال‌هاست که در زمینه انیمیشن کار می‌کنید، یادتان می‌آید چطور وارد این حوزه شدید؟

همیشه عاشق تلویزیون و سینما بودم، ولی پیش از انقلاب اسلامی رشته معماری را انتخاب کردم و در دانشگاه علم و صنعت مشغول به کار شدم. تا اینکه انقلاب فرهنگی شد و من جزو نسلی بودم که در اولین کنکور پس از انقلاب اسلامی شرکت کردم. این‌بار به دنبال علاقه‌ام رفتم و در رشته انیمیشن و تهیه‌کنندگی و کارگردانی تلویزیون شرکت کردم. خوشبختانه قبول هم شدم و در مدرسه عالی تلویزیون که بعدها نامش به دانشگاه صدا و سیما تغییر پیدا کرد، مشغول به تحصیل شدم.

قبول شدن در این دانشگاه راحت بود؟ از همان اول هم انیمیشن را انتخاب کردید؟

اولین دوره کنکور پس از انقلاب بود و متقاضیان بسیاری برای ورود به دانشگاه وجود داشت، ولی از آنجایی که من یک دوربین سوپر ۸ داشتم، بدون آنکه بدانم انیمیشن چطور ساخته می‌شود با آن یک سری فیلم با تکنیک استاپ‌موشن ساخته بودم و همان فیلم‌ها را استادان در مصاحبه حضوری دانشگاه دیدند و مرا برای این رشته پذیرفتند.

چطور شد کارگردانی را دنبال نکردید؟

اتفاقاً کارگردانی تلویزیون را دنبال کردم و کارگردان شبکه دو سیما شدم. در آن دوران فارغ‌التحصیلان دانشگاه صدا و سیما یا باید در یک شبکه تلویزیونی مشغول به کار می‌شدند یا برای خدمت به مراکز شهرستان‌ها می‌رفتند. من شاگرد اول بودم و به تولید بیشتر علاقه داشتم برای همین به شبکه دو رفتم. در همان دوران چند برنامه کارگردانی کردم و حتی مستند تلویزیونی ساختم. حتی در دوره‌های بعدی که وارد تولید انیمیشن شدم هم باز طراحی دکور و لباس کارهای تلویزیونی انجام دادم. هنر محدودیت ندارد و رسانه هم کشش عجیبی دارد که شما را جذب می‌کند.

ولی انتخاب شما انیمیشن بود.

بله انتخاب من انیمیشن بود، چون به نظرم این هنر فراتر از سینما، تئاتر و هنرهای نمایشی است. در واقع انیمیشن هنری است که تمام هنرها را در خودش دارد. اگر شما در حوزه ساخت انیمیشن کار کنید باید درباره هنرهای تجسمی، هنرهای نمایشی و حتی ادبیات بدانید. باید دانش تمام این هنرها را داشته باشید و همین موضوع خودش جذابیت ویژه‌ای در انیمیشن ایجاد می‌کنید. فکر کنید رنگ‌شناسی، موسیقی، فیلمنامه‌نویسی، دکوپاژ و… حتی برای طراحی و انیمیت شخصیت‌های انیمیشنی باید بازیگری بدانید. در عین حال هنر انیمیشن با چهار تکنیک متفاوت دو بعدی، سه بعدی، استاپ‌موشن و کات اوت به شما فرصت انتخاب راه‌های متنوع می‌دهد. همه این مسائل در کنار هم برایم بسیار جذاب بوده است.

در دوران شما چه انیمیشن‌هایی در دسترس بود؟ انیمیشن می‌دیدید؟

بیشتر انیمیشن‌های اروپایی و دیزنی در دسترس بود. آن دوران سینما صحرا که در سه راه طالقانی بود هم یک سری فیلم‌های با جلوه‌های ویژه مثل «کینگ کونگ» را پخش می‌کرد. تماشای این کارها روی پرده بسیار برایم جذاب بود.

آموختن انیمیشن در دوران شما با توجه به اینکه اطلاعات در دسترس و امکانات کم بود، چطور صورت می‌گرفت؟

در دوره ما همه‌چیز کند پیش می‌رفت. مهم نبود ما چقدر علاقه داشتیم که درسی را فرا بگیریم، در هر حال استاد در حوزه انیمیشن بسیار کم بود. اصلاً نمی‌دانستیم چطور باید یاد بگیریم. به یاد دارم قرار بود زنده‌یاد پرویز نادری به ما انیمیت آموزش دهد، اما همان دوران بیمار شد و نتوانست به دانشگاه بیاید. استاد زرین‌کلک هم با صدا و سیما میانه خوبی نداشت و ما برای یاد گرفتن کار به دفتر ایشان می‌رفتیم. خلاصه استادان انیمیشن مثل خانم جواهریان یا آقای نبی بسیار کم بودند. در واقع دوران ما به عنوان اولین دوره پس از انقلاب، سخت‌ترین دوران آموزش انیمیشن بود. اینترنت وجود نداشت و پیدا کردن کتاب‌های منبع بسیار سخت بود. به یاد دارم آقای زرین‌کلک کتابی داشت که همه ما از روی آن کپی می‌گرفتیم. آقای پورمنصوری یک کتاب قرمزی درباره انیمیشن چاپ کرده بود و فقط این کتاب‌ها در دسترس بود. تنها شانس بزرگی که آوردیم حضور استاد سعید توکلیان بود چون برادر ایشان آمریکا بود و کتاب‌های جدید را برای ایشان می‌فرستاد، از طرفی خود استاد یک سری فیلم از کانادا تهیه می‌کرد که همگی آنها را در اختیار ما می‌گذاشت.

شما مراحل مختلف ساخت انیمیشن را امتحان کرده‌اید، کدام موقعیت شغلی در تولید انیمیشن بیشتر برایتان جذاب بوده است؟

نمی‌توانم انتخاب کنم؛ به نظر من در همه بخش‌ها جذابیت وجود دارد. زمانی که مدیر مرکز صبا بودم تا اولین باری که مدیر تولید پروژه انیمیشن تلویزیونی بودم تا زمانی که تولید سیستماتیک را در صبا پایه‌گذاری کردم، در تمام این بخش‌ها و کارها برایم جذابیت وجود داشت. به نظر من همه مراحل ساخت انیمیشن جذاب است، حتی قلم‌گیری و رنگ که در آن دوران ما روی نگاتیو کار می‌کردیم.

کارگردانی چطور؟

کارگردانی هم برایم جذابیت داشته است و کارگردانی کرده‌ام. اثرم هم به جشنواره‌های مختلف راه یافته است. معمولاً همه یا می‌خواهند کارگردان شوند یا بازیگر، ولی من خودم را در حوزه تهیه‌کنندگی و مدیریت تولید موفق‌تر می‌دانم. مساله تاثیرگذاری در روایت است، نه شغل شما. اینکه شما از کدام بخش می‌خواهید این تأثیر را بگذارید و به روایت کمک کنید، مهم است.

به نظر شما مهم‌ترین مساله یا چالش حوزه تولید انیمیشن چیست؟

مهم‌ترین مساله تولید انیمیشن، عوامل و نیروی انسانی است؛ در واقع تا زمانی که نیروی انسانی متعهد و کاربلد نداشته باشید هیچ اتفاقی نمی‌افتد. همیشه به مدیران صدا و سیما پیشنهاد داده‌ام شما که این‌قدر بودجه دارید، نیروی انسانی بیشتری برای تولید تربیت کنید، نه اینکه فقط به فکر بالا بردن آمار و ایجاد تعهد بیشتر باشید. وقتی فقط تعهد تولید آن میزان انیمیشن را ایجاد می‌کنید و نیروی انسانی کافی برای تولید این تعداد انیمیشن ندارید، فقط کارهای گران و کم کیفیت را گسترش می‌دهید. زمانی که مدیریت صبا را برعهده داشتم، بسیار برایم مهم بود که نیروی انسانی تربیت کنم چون به نظر من مهم‌ترین وجه کار ما نیروی انسانی است. اگر نیروی انسانی ماهر نداشته باشیم، میلیاردها تومان هم هزینه کنیم، فایده‌ای ندارد. حتی باید آن‌قدر نیروی انسانی تربیت کنیم که نگران مهاجرت آن‌ها نباشیم. در ثانی، اگر تولید گسترش پیدا کند، نیروی انسانی ما هم کمتر به فکر مهاجرت می‌افتد. متاسفانه بیشتر کسانی که در حوزه انیمیشن سیاست‌گذار هستند با این حوزه آشنایی ندارند مثلاً اگر به افرادی که برای تدوین سیاست‌های بنیاد انیمیشن انتخاب شده‌اند نگاهی بیندازید، متوجه می‌شوید که جز یکی، دو نفر بقیه افراد تجربه‌ای در انیمیشن ندارند.

کدام پروژه است که بیشتر از همه با آن خاطره دارید؟

فیلم سینمایی «تهران ۱۵۰۰» و مجموعه انیمیشن «خداوند لک‌لک‌ها را دوست دارد» که جزو اولین کارهای انیمیشنی سینما و تلویزیون بودند برایم بسیار خاطره‌انگیز هستند.

اگر بخواهید به هنرمندان جوان امروز راه را نشان دهید، چه می‌گویید؟ به ویژه که بیشتر افراد با این ایده وارد حوزه انیمیشن می‌شوند که کارگردان شوند.

نمی‌دانم چرا یک انیماتور خوب باید کارگردان شود. من هم به چنین افرادی برمی‌خورم و برایم سوال پیش می‌آید که چرا کسی که در کارگردانی درجه سه است و در انیماتوری درجه یک است، باید تغییر جایگاه دهد؟ بهتر نیست در همان حوزه ادامه دهد؟! انیمیشن کار سختی است، مثل هنر قالیبافی. کار انیمیشن مثل پرورش یک باغ گردو است، در حالی ‌که ساخت کارهای زنده شبیه جالیزکاری است؛ یک ماه می‌کارند و آخر ماه برداشت می‌کنند، اما درختان باغ گردو نیاز به مراقبت دارند. کسی که وارد حوزه انیمیشن می‌شود باید با سختی‌هایش کنار بیاید و بهترین کار این است که بدون فکر به اینکه کدام بخش مهم‌تر است، علاقه و استعداد خودش را دنبال کند تا ببیند در کدام حوزه موفق‌تر است.