نویسنده : امیرحسین صارمی عضو انجمن تخصصی کودک و رسانه

طنز در لغت به معنی طعنه زدن و در ادبیات به نوع خاصی از آثار ادبی گفته می‌شود که رفتارهای نامطلوب افراد را به شکل خنده‌داری به چالش می‌کشد. در حقیقت، طنز «بیان هنرمندانه یک موضوع است که به قصد اصلاح آن موضوع بیان می‌شود نه به قصد تخریب». مغز انسان این قابلیت را دارد که دیالوگ ها و حرکاتی که بازیگرانِ کمدین انجام می دهند را با شکل منطقی آن مقایسه کند و ادراک این تضاد ، باعث خنده مخاطب می گردد . ژانر طنز در سراسر دنیا به مثابه پرمخاطب ترین قالب نمایشی و مبتنی بر فرهنگ و آداب ورسوم آنها شناخته شده است و نکته حائز اهمیت این است که ، برنامه های تلویزیونی و نمایشی که درقالب کمدی و طنز برای کودکان طراحی می شوند ، باید با رویکرد آموزشی ، تربیتی ، سرگرمی و رسالت اصلی آن ، یعنی ایجاد فضایی فرحبخش و شیرین برای کودکان تولید شوند.اما متاسفانه شاهد آن هستیم که در بعضی از برنامه های ویژه کودکان ، اعم از تلویزیونی ، تئاتر، سینما و پلتفرم های مجازی بازیگران ، یا از ” شوخی های جنسی ” استفاده می کنند و یا به صورت پیاپی از کلمات و جملات پیچیده استفاده می کنند که باعث خنده و شادی کودکان شوند و تاحدی پیش می روند که حتی آنالیز و درک کلمات و جملات برای بزرگسالان نیز سخت و گاه غیر ممکن می شوند .در نمونه هایی دیگر با استفاده از کلمات رکیک که بسیاری از بزرگسالان با شنیدن آنها می خندند و به اصطلاح بازیگران از مخاطبان ” خنده می گیرند ” ، قصد دارند که باعث خنداندن و ایجاد شعف و شادی کودکان شوند . علت این اتفاق به ظاهر “ساده و معمولی” و از دیدگاه نویسنده ، ” فاجعه آمیز” این است که ، برنامه ریزی و هدف برخی از تولیدکنندگان طنز ، صرفا خنداندن مخاطبان است ، حال به هر قیمتی! و به طبع ، کسب درآمد بیشتر از این راه ….! درواقع هدف خنداندن است . سوال این است که : آیا سینما،تلویزیون،تاتر، مطبوعات و پلتفرم های آنلاین و مجازی، دارای بنیاد فرهنگی ،اجتماعی هستند یا فقط کسب و کارشان این است ؟ اگرچه متن نمایش یا فیلم بواسطه یک گفتمان انتقادی، سیاسی و یا اجتماعی است ، اما برای خنداندن مخاطبان از بکاربردن کلمات و جملاتی که لومپن ها بکار می برند هم دریغ نمی کنند .

باید دانست که قالب طنز ، حساسیت های زیادی دارد و بی گمان موفقیت در این راه ، ایجاد فضایی مفرح ، با استفاده از امکانات فنی مناسب ، استفاده از بازیگران حرفه ایِ متناسب با نقش و مهمتر از همه داشتن متن مناسب برای کودکان که حتما باید ساده و درخور فهم کودکان باشد ، حاصل می گردد. در مقابل ، اگر متن طنز ، ویژگی های خاص خود را نداشته باشد و یا بازیگران ، توانایی “خنده گرفتن” را نداشته باشند، مجبور به استفاده از کلمات سخیف می شود . از سویی دیگر ، کودکان هنوز دارای دایره واژگانیِ زیادی نیستند و قادر به درک واژگان پیچیده و رکیک نیستند و در نتیجه ، دچار آسیب های روانی و تربیتی خواهند شد .

نکته دیگر آنکه ، سیاستگذاری های وزارت ارشاد و سازمان صداوسیما در گذر زمان و متناسب با موقعیت های سیاسی و اجتماعی آنقدر دچار نوسان و تغییر بوده است که نویسندگان و سازندگان ژانر طنز دیگر قادر به آنالیز و تبیین استراتژی خاصی برای تولیدات خود نیستند و برای هر پروژه مجبورند که ممیزیها را بپذیرند و اجرا کنند . البته اگر پای صحبتهای تولیدکنندگان ژانر طنز هم بنشینیم ، آنها هم مشکلات خودشان را دارند . کمبود متن و فیلمنامه و درگیری ذهن مردم و به طبع، تولیدکنندگان طنز با مسائل روزمره …… ، باعث کند شدن روند خلاقیت ذهنی آنان شده است .اکنون بادرنظرگرفتن مشکلات و معضلاتی که گریبان تولیدکنندگان و بینندگان را گرفته است ، راه حل های منطقی و شاید مقطعی هم وجود دارند :

۱- جایگاه مخاطبان خردسال ، کودک و نوجوان باید از سایر مخاطبان مجزا شوند .۲- برای تولیدکنندگانی که در حوزه کودک کار می کنند ، بودجه اختصصاصی در نظر گرفته شود و موانع پیش روی آنها از لحاظ هنری ،فرهنگی و اقتصادی بطور منطقی برداشته شود تا بتوانند با فراق بال به تولید و محتواهای ارزشمند درقالب طنز ، نظیر طنز رفتاری یا ( اسلپ استیک) مانند مجموعه های : تام و جری ، پت و مت ، پلنگ صورتی و سبک چارلی چاپلین که بعنوان شاخص طنز در دنیای سینما شناخته شده است و نظایر آنها بپردازند .۳- نظارت و ارزیابیِ تولیدات طنز برای گروه های سنی خردسال ، کودک و نوجوان باید توسط کارشناسان روانشناسی و علوم تربیتی در حوزه این مخاطبان انجام گیرد . ۴- علاوه بر وزارت ارشاد و ساترا (سازمان تنظیم مقررات رسانه های صوت و تصویر فراگیر ) ، از سازمانهای مردم نهاد (NGO) مانند :انجمن تخصصی کودک و رسانه ، جهت صیانت از حقوق کودک درعرصه رسانه ها دعوت به همکاری گردد . البته وزارت آموزش و پرورش و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان نیز باید جایگاه فعالی در این حوزه داشته باشند .

درپایان این را بدانیم که : با کودکان ساده سخن بگوییم ، بدون پیچیدگی کلامی و رفتاری .کودکان هنوز دارای دایره واژگانی زیادی نیستند که این عبارتهای پیچیده و رکیک را درک کنند .دنیای کودکان ، دنیای سادگی است . با بهانه ی ساده ای می گریند و می خندند .